دیو آلودگی هوا بر سر تهران

در حالی که خشکسالی، افزایش دمای هوا نسبت به شرایط نرمال شرایط ناخوشایندی را به‌ویژه در کلانشهرهایی مانند تهران به وجود آورده است که علاوه بر این مشکلات، آلودگی هوا پایتخت‌نشینان را رنج می‌دهد.

به گزارش ایسنا ۲۰ روز از آبان ماه می‌گذرد؛ ماهی که با گرمای هوا، کم‌آبی، بی‌بارشی و آلودگی هوا همراه شده است. طی این مدت تهران ۱۳ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و تنها هفت روز هوای قابل قبول را تجربه کرده است این در حالیست که پایتخت در همین بازه زمانی در سال گذشته ۱۷ روز هوای قابل قبول و ۳ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس را تجربه کرده بود.

در حالی مقایسه آمارها نشان از افت قابل توجه کیفیت هوا دارد که بنابر پیش‌بینی اداره کل هواشناسی تهران تا شنبه (۲۴ آبان) افزایش آلاینده‌های جوی به‌ویژه ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون دور از انتظار نیست. در همین راستا این اداره کل نسبت به افزایش نسبی آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا در حد ناسالم برای گروه‌های حساس و در صورت عدم مهار منابع انتشار آلاینده‌های جوی تجربه هوای ناسالم برای همه گروه‌ها هشدار داده است.

پس از آن بود که اولین جلسه کارگروه اضطرار آلودگی هوای استان تهران در سال جاری ۱۸ آبان ماه تشکیل شد و طبق معمول همان توصیه‌های کوتاه‌مدت مثل توقف فعالیت تولید معادن شن و ماسه، دورکاری بیماران قلبی و تنفسی و جلوگیری از تردد کلیه موتور سیکلت‌ها و خودروهای دودزا طی ۴۸ ساعت مصوب شد.

چرا هوای تهران آلوده است؟
آلودگی هوای شهر تهران محصول عوامل مختلفی است. به گفته فاطمه کریمی - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران - فعالیت صنایع و کارگاه‌ها در محورهایی مانند جاده ساوه، جاده قدیم و آزادراه تهران– قم می‌تواند بر غلظت آلاینده‌ها تأثیرگذار باشد اما این تنها عامل نیست. کاهش بارش‌ها، خشکسالی و طوفان‌های گرد و غبار نیز نقش مهمی دارند و ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون بیشترین سهم را در آلودگی هوا دارند.

ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM۲.۵) دارای قطر ۲.۵ میکرون و یا کمتر هستند که تقریبا یک سی ام قطر موی انسان است و به عنوان ذرات ریز (fine) نیز شناخته می‌شوند. ترکیب شیمیایی ذرات بسته به محل، زمان و آب و هوا متفاوت است و منابع انتشار آن شامل انواع فعالیت‌های احتراقی (وسایل نقلیه موتوری، نیروگاهی، سوزاندن چوب، و غیره) و فرایندهای صنعتی خاص می‌شود. این ذرات هم به‌طور مستقیم ساطع می‌شوند و هم به شکل آلاینده ثانویه در جو شکل می‌گیرند.

چرا قانون هوای پاک زمین‌گیر شد؟
در شرایطی آلودگی هوا به میزان قابل توجهی بیشتر شده است که سال ۹۶ قانون هوای پاک با کلی امید و آرزو برای کاهش آلودگی هوا به تصویب مجلس رسید و حدود ۱۷۶ «تکلیف‌دستگاه» احصا شد. تکالیف اصلی قانون هوای اول اسقاط وسایل نقلیه فرسوده که حدود ۱۰.۹ درصد، استانداردسازی سوخت مصرفی وسایل نقلیه حدود ۱۰.۸ درصد ، بهینه‌سازی مصرف سوخت خانگی و صنایع ۱۰.۵درصد ، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی ۹.۲ درصد، تامین مالی و ارزیابی عملکرد مبتنی بر بودجه ۷.۲ درصد و تجهیز نیروگاه‌ها به سیستم‌های کنترلی ۷.۲ درصد، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ۶.۱ درصد و استانداردسازی سوخت مصرفی نیروگاه‌ها ۵.۹ درصد سهم در آلودگی هوا را شامل می‌شود.

دولت، قوه قضاییه، مجلس، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارتخانه‌های کشور، نیرو، صمت، نفت، جهاد کشاورزی، دفاع، اطلاعات، ارتباطات و فناوری اطلاعات و بهداشت، فرماندهی انتظامی،سازمان ملی استاندارد، شهرداری، بیمه مرکزی و سازمان‌های بازرسی، صدا و سیما و انرژی اتمی نهادهای مسوول اجرای قانون هوای پاک هستند.

با گذر زمان نه تنها وضعیت کیفیت هوا بهتر نشد بلکه بدتر شد. به گفته یوسف رشیدی - کارشناس آلودگی هوا - عدم مشارکت موثر متخصصان دانشگاهی در تدوین قوانین و مقررات مرتبط با آلودگی هوا، دلیل مهمی برای عدم تحقق قانون هوای پاک می‌تواند باشد.

علی القاصی - رئیس کل دادگستری استان تهران - از زاویه دیگری به این موضوع می‌پردازد و می‌گوید: مشکلات و ایرادات ساختاری و حاکمیتی در حوزه مقابله با آلودگی هوا، کمبود منابع مالی، در اولویت نبودن مسئله آلودگی هوا، نبود نظارت کافی و موثر، ناهماهنگی بین دستگاه‌های مجری و عملکرد جزیره‌ای و تفسیر شخصی از متون قانون هوای پاک از مهمترین دلایل عدم اجرای قانون هوای پاک دانست.

او با اشاره به برخورد با ترک فعل برخی دستگاه‌ها در اجرای قانون هوای پاک اظهار می‌کند: در جهت اجرای قانون هوای پاک پرونده مهمی در دادگستری استان تهران تشکیل شد و چند نفر از مسئولان وزارت نفت، وزارت نیرو، سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت محیط زیست محاکمه شدند.

در شرایطی که دستگاه‌های متخلف با برخورد قضایی مواجه شده‌اند،‌ در سال‌های اخیر اظهارنظرهایی درباره ضرورت اصلاح قانون هوای پاک مطرح شده است. در آخرین اظهار نظر صدیقه ترابی - معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست - از احتمال بازنگری در این قانون خبر داده است.

نوسازی حمل و نقل عمومی و گسترش حمل و نقل پاک دو موضوع مهم قانون هوای پاک است که عمل به آن در کلانشهرهایی مانند تهران اهمیت زیادی دارد. به گفته احمد قیومی - مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی شهرداری تهران - تاکنون ۳۹۰ دستگاه اتوبوس برقی وارد شهر تهران و فعال شده‌اند و نزدیک به ۵۰ درصد از ناوگان اتوبوسرانی شامل اتوبوس‌های برقی می‌شود.

یکی از موضوعات پر سرو صدای حمل و نقل پایتخت،‌ خرید واگن‌های جدید قطار شهری است. سید جعفر تشکری هاشمی - رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران - در ماه جاری درباره قراردادهای مرتبط با واگن‌های مترو گفته است: این موضوع از طریق دولت و وزارت کشور پیگیری می‌شود. شهرداری تهران نیز سهمی دارد و قرار است ۶۳۰ واگن به شهرداری تحویل داده شود. آن‌ طور که قول داده شده، دو رام قطار که بیشتر جنبه نمایشی دارد، احتمالاً تا پایان سال به تهران خواهد رسید.

به گفته تشکری هاشمی ۴۸ ماه طول خواهد کشید تا واگن‌های این قرارداد از زمان نهایی شدن و تکمیل پیش‌پرداخت‌ها به طور کامل به تهران برسد بنابراین حتی اگر مشکلات حل شود، نیازمند صبر ایوب هستیم تا واگن‌ها به دست مردم برسد.

در شرایطی که بنا به اعلام وزارت بهداشت برآوردهای انجام‌شده نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۸ هزار و ۹۷۵ مورد مرگ در کشور منتسب به مواجهه با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون رخ داده که معادل ۱۶۱ مرگ در روز و حدود ۷ مرگ در هر ساعت است، اگر اراده سیاسی برای حل آلودگی هوا نباشد، مشکلات حل شدنی نیست چراکه هیج نهادی به‌تنهایی قادر به بازگشت هوای پاک به کشور نخواهد بود بنابراین بهتر است عزم قوای سه‌گانه جزم شود تا شاید بتوان به تنفس هوای بهتری در آینده امید بست.

*