فرصت طلایی لبنیات ایرانی در بازار جهانی

بازار جهانی لبنیات با ارزشی بیش از ۶۵۰ میلیارد دلار در حال گسترش است، اما سهم ایران از این بازار عظیم، تنها اندکی بیش از یک میلیارد دلار است. این در حالی است که کشورمان با ظرفیت تولید سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن شیر خام، در میان ۱۲ تولیدکننده برتر جهان قرار دارد. کارشناسان معتقدند نبود برندسازی بین‌المللی، ضعف در بسته‌بندی صادراتی و کم‌توجهی به بازاریابی منطقه‌ای، مهم‌ترین دلایل جا ماندن لبنیات ایرانی از رقابت جهانی است.

به گزارش ایسنا، سیدطه‌حسین مدنی - رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند - در گفت‌وگو با ایسنا گفت: بازار لبنیات در دنیا یکی از بازارهای پررونق و رو به رشد است. طبق آمار مؤسسه تحقیقاتی Cognitive Market Research ، درآمد فروش بازار جهانی محصولات لبنی در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۸۸ میلیارد دلار بود. این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۵۳۹ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۳ به حدود ۶۵۹ میلیارد دلار افزایش یابد.

وی افزود: طبق گزارش این مؤسسه، در اروپا درآمد فروش محصولات لبنی از ۱۷۳ میلیارد دلار در ابتدای دهه کنونی به حدود ۱۹۱ میلیارد دلار در سال جاری رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۳ به ۲۲۸ میلیارد دلار برسد.

مدنی خاطرنشان کرد: بررسی وضعیت روسیه در این بازه زمانی حاکی از این است که درآمد فروش لبنیات از حدود ۴.۴ میلیارد دلار به ۴.۷۳ میلیارد دلار افزایش یافته و انتظار می‌رود در پایان این دوره به ۴.۷۶ میلیارد دلار برسد.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: در منطقه آسیا و اقیانوسیه، میزان فروش در ابتدای این دهه میلادی ۱۱۰ میلیارد دلار بود. امسال این رقم به ۱۲۳ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود در ۲۰۳۳ از حدود ۱۶۳ میلیارد دلار عبور کند.

وی گفت: طی این سه دوره زمانی، بازار محصولات لبنی چین از ۳۵.۲ میلیارد دلار به ۳۸.۳ میلیارد دلار رسیده و انتظار می‌رود تا پایان دوره مورد بررسی به ۵۰.۵ میلیارد دلار افزایش یابد. در ژاپن، این درآمد از حدود ۱۹ میلیارد دلار به بیش از ۲۰ میلیارد دلار رسیده و تا سال ۲۰۳۳ به ۲۴.۵ میلیارد دلار خواهد رسید.

مدنی با بیان اینکه هند رشد قابل‌توجهی در بخش لبنیات دارد، خاطرنشان کرد: درآمد این بازار از ۱۱.۵ میلیارد دلار در ۲۰۲۱ به ۱۲.۷ میلیارد دلار در ۲۰۲۵ رسیده و مؤسسه تحقیقاتی Cognitive Market Research پیش‌بینی کرده که در سال ۲۰۳۳ به حدود ۱۸.۳ میلیارد دلار افزایش یابد.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: خاورمیانه هم از بازار خوبی در بخش لبنیات برخوردار است. امسال درآمد فروش لبنیات در این منطقه به ۲۰.۴ میلیارد دلار رسید در حالی که چهار سال پیش این رقم ۱۹.۵ میلیارد دلار بود. با روند رو به رشدی که وجود دارد؛ پیش‌بینی می‌شود طی هشت سال آینده این رقم به حدود ۲۳ میلیارد دلار برسد.

وی افزود: طبق آمار تفکیک شده، درآمد بازار لبنیات مصر در سال ۲۰۲۱ حدود ۱.۲ میلیارد دلار بود و در سال ۲۰۲۵ به حدود ۱.۴ میلیارد دلار رسید و احتمالاً در سال ۲۰۳۳ به ۱.۶۶ میلیارد دلار برسد. در ترکیه، درآمد فروش در این سه تاریخ مورد بررسی به ترتیب از ۲.۴ میلیارد دلار به بیش از ۲.۴ میلیارد دلار رسیده و به حدود ۲.۵ میلیارد دلار افزایش می‌یابد. درآمد فروش لبنیات در عربستان سعودی نیز امسال به ۸.۳ میلیارد دلار رسیده و تا هشت سال آینده به ۹.۵ میلیارد دلار خواهد رسید. در امارات متحده عربی، درآمد بازار محصولات لبنی به ترتیب از ۲.۴ میلیارد دلار به حدود ۲.۵ میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود به حدود ۳.۲ میلیارد دلار افزایش یابد. در قطر نیز این رقم از ۱.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۱.۶ میلیارد دلار در ۲۰۲۵ رسیده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۳ به ۱.۷ میلیارد دلار برسد.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: در قاره آفریقا، درآمد فروش محصولات لبنی از ۸.۸ میلیارد دلار بود و امسال به ۱۰.۹ میلیارد دلار افزایش یافت و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۳ به ۱۳.۶ میلیارد دلار برسد.

وی با اشاره به آمار تفکیک شده مؤسسه تحقیقاتی Cognitive Market Research از بازار آفریقا، گفت: در آفریقای جنوبی، این رقم به ترتیب از ۳ میلیارد دلار در ابتدای دهه جاری به ۳.۸ میلیارد دلار در میانه دهه رسیده و احتمال می‌رود تا سال‌های ابتدایی دهه آینده به بیش از ۴.۵ میلیارد دلار افزایش یابد. در نیجریه نیز درآمد فروش بازار لبنیات از ۱ میلیارد دلار به ۱.۳ میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود به ۱.۷ میلیارد دلار برسد. در سایر نقاط قاره آفریقا، درآمد فروش محصولات لبنی از ۴.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۵.۷ میلیارد دلار در ۲۰۲۵ رسیده و انتظار می‌رود در سال ۲۰۳۳ به حدود ۷.۴ میلیارد دلار افزایش یابد.

مدنی در ادامه به پتانسیل‌های بالقوه ایران برای حضور در بازار بزرگ لبنیات جهانی و بالفعل نشدن این ظرفیت‌ها اشاره کرد و گفت: ظرفیت تولید شیر خام در ایران بیش از ۱۰ میلیون تن در سال است و با وجود اینکه کشور ما را در جایگاه دوازدهم تولید جهانی قرار داده است؛ اما ایران از این بازار جهانی سهم زیادی نداشته و طبق گزارش انجمن صنایع و فرآورده‌های لبنی ایران، میزان صادرات در سال ۱۴۰۳ با ۱۹ درصد رشد حجمی و ۴۲ درصد رشد در ارزش نسبت به سال ۱۴۰۲، به بیش از ۶۶۰ هزار تن رسید که ارزش آن یک میلیارد و ۵۹ میلیون دلار بوده است. این یعنی سهم ایران از بازار ۵۳۹ میلیارد دلاری لبنیات جهان، کمی بیشتر از یک میلیارد دلار هم است.

لبنیات صنعتی کمتر تحریم‌پذیر

مدنی افزود: مواد غذایی به خصوص صنایع لبنی از جمله زمینه‌های تجاری کمتر تحریم‌پذیر محسوب می‌شود. بنابراین با توجه به فعال شدن مکانیسم ماشه و چشم‌انداز کاهش درآمدهای نفتی، می‌توان با اتخاذ یک سری راهکارهای هوشمندانه در تجارت همچون بکارگیری «اطلس تجارت ایران» و البته در مدیریت کسب‌وکار خود برای افزایش تولید و کاهش هزینه‌ها، نقش بیشتری در بازارهای جهانی به ویژه کشورهای همسایه و منطقه ایفا کرد. فعالان این عرصه می‌توانند با استفاده از داده‌های تحلیلی، زنجیره تأمین را مدیریت و ضایعات تولید را کاهش دهند و ورود پرقدرتی به بازارها داشته باشند.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: به‌کارگیری فناوری‌های نوین در بسته‌بندی برای افزایش ماندگاری و کاهش هزینه لجستیک هم به آنان برای بازاریابی بهتر در منطقه کمک خواهد کرد. توسعه انرژی‌های جایگزین و مدیریت بهینه مصرف هم به حضور رقابتی آنان در بازارهای جهانی کمک می‌کند.

تولیدکنندگان ایرانی کمتر به فکر صادرات هستند

افشین حسینی - تولید کننده و فعال صنعت لبنیات - در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به سهم پایین لبنیات ایران از بازار منطقه گفت: صنعت لبنیات ایران از نظر کیفیت تولید و استفاده از فناوری روز جهانی، وضعیت مناسبی دارد و از این نظر مانعی وجود ندارد، اما چون تولیدکنندگان ایرانی بیشتر بر بازار داخلی تمرکز دارند؛ کمتر به سمت برنامه‌ریزی جامع برای برندسازی صادراتی و بازاریابی منطقه‌ای رفته‌اند.

حسینی افزود: در واقع ریشه اصلی سهم پایین لبنیات ایرانی از بازار منطقه از همین دیدگاه و نبود برنامه‌ریزی جامع و در پی آن ضعف ساختاری در معرفی محصول و بسته‌بندی ساختاری نشأت گرفته است.

وی افزود: این مسائل به همراه ضعف در تبلیغات بین‌المللی، حضور کم در نمایشگاه‌های منطقه‌ای و نداشتن شبکه توزیع پایدار باعث شده تا شناخت از برندهای ایرانی هنوز در برخی کشورها، محدود باشد و محصولات ایرانی به‌صورت فله‌ای یا با برند واسطه به برخی از کشورها برسد.

حسینی اظهار کرد: اگرچه در سال‌های اخیر پیشرفت زیادی در حوزه بسته‌بندی لبنیات ایرانی به وجود آمده است؛ اما هنوز بسته‌بندی بسیاری از محصولات ایرانی متناسب با ذائقه و استاندارد بازارهای خارجی نیست چون در بازارهای خارجی، طراحی مدرن و رنگ‌بندی ساده و لوکس اهمیت دارد. اما بیشتر بسته‌بندی‌های داخلی براساس سلیقه بازار ایران طراحی می‌شوند.

این فعال صنعت لبنیات گفت: اگر نگاه صادرات‌محور از مرحله طراحی لحاظ شود، جذابیت و اعتماد خریداران خارجی به‌شدت افزایش پیدا می‌کند.

این تولید کننده لبنیات در ادامه به مسأله قیمت تمام شده و رقابت با رقبای منطقه‌ای در صنایع لبنی هم اشاره و تصریح کرد: اگر نهاده‌ها با سیاست ارزی باثبات و حمایت از تولید داخلی تأمین شوند؛ ایران می‌تواند در برخی محصولات مزیت صادراتی قابل‌توجهی داشته باشد.

حسینی درباره فرصت‌های صادراتی صنایع لبنی ایران در منطقه و همچنین امکان حضور در کشورهای منطقه در صورت رفع چالش‌های موجود، گفت: بازار عراق به دلیل ذائقه نزدیک و مصرف بالای لبنیات، جذاب‌ترین مقصد صادراتی برای لبنیات ایرانی است. عمان و قطر نیز به دنبال برندهای جدید و باکیفیت هستند و می‌توانند مقصد مطمئن لبنیات ایرانی باشند.

کاهش واحدهای تولیدکننده لبنیات در ایران

گفتنی است؛ محمد ‌فربد - سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران - مرداد امسال اعلام کرده بود که قبلاً در ایران حدود ۱۳۰۰ شرکت در حوزه صنعت لبنیات کشور فعال بود و در حال حاضر تعداد این شرکت‌ها به حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ واحد رسیده است. فربد معتقد است کاهش تعداد شرکت‌های لبنی یک امر طبیعی و جهانی است و در بسیاری از کشورها نیز روند مشابهی طی شده و مختص به کشور ما نیست. در واقع واحدهای کوچک و متوسط یا در واحدهای بزرگ‌تر ادغام یا به تدریج تعطیل می‌شوند.

وی با بیان اینکه همین تعداد شرکت فعال ۱۰۰ درصد نیاز داخلی به لبنیات را تأمین می‌کنند؛ گفته بود: در صنعت لبنیات حدود ۱۲۰ هزار نفر به‌ طور مستقیم مشغول به کار هستند. علاوه بر این، سه تا چهار برابر این تعداد نیز به شکل غیرمستقیم در شبکه‌های توزیع و بخش‌های وابسته فعالیت دارند.

فربد درباره صادرات محصولات لبنی ایران اعلام کرده بود: در حال حاضر محصولات لبنی ایران به بیش از ۳۰ کشور صادر می‌شود. بخش قابل توجهی از این صادرات به عراق، پاکستان، افغانستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله قطر، عمان و امارات انجام می‌گیرد. فراتر از این مقاصد، صادرات به بازارهای دوردست از جمله آمریکا و کانادا نیز صورت گرفته است؛ برای مثال، برخی شرکت‌ها دوغ و پنیر به کانادا صادر کرده‌اند.

فربد درباره مشکلات ارزی این صنعت گفته بود: مشکل اصلی این است که ارز حاصل از صادرات به‌سختی در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌گیرد و فرآیند تخصیص آن از سوی دولت زمان‌بر است. در حال تلاش هستیم تا امکان استفاده مستقیم از ارز صادراتی برای واردات فراهم شود یا اینکه به جای قرار گرفتن در صف ارزی آن را با واردات محصولات مورد نیاز پوشش دهیم و اقداماتی در این خصوص انجام شده است، ولی سهمیه بندی ارزی واردات ایجاد مشکل کرده است.

صادرات به کشورهای دور دست ناچیز بوده است

سیدطه حسین مدنی - رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند - درباره میزان و نوع صادرات لبنیات ایرانی که سخنگوی انجمن صنایع لبنی به آن اشاره کرده بود، گفت: طبق آمار گمرک در سال ۱۴۰۲ یک محموله یک تنی خامه از پیام و یک محموله ۱۴ تنی پنیر از تبریز به اتریش صادر شده است. ۲۵ تن شیر خشک صنعتی هم از گمرک قم به نیجریه صادر شده است. حدود ۶۰۰ کیلوگرم پنیر به نروژ، ۵۵۰ کیلوگرم از نوشهر به ژاپن، ۵۰۰ کیلوگرم از فرودگاه امام خمینی (ره) به چین، ۵۰۰ کیلوگرم به رومانی و ۲۲۰ کیلوگرم از تبریز به دانمارک صادر شده است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره چالش‌های ارزی صنایع لبنی هم گفت: این صنایع می‌توانند بخشی از درآمدهای فروش محصولات خود به کشورهای منطقه را با نهاده‌های دامی یا اقلام مورد نیاز خود در زنجیره تأمین و حتی ارزش تهاتر کرده و با این روش، نگرانی دولت در مورد خروج یارانه‌های ارزی و حمایتی را رفع کنند. این اقدام همچنین می‌تواند ریسک بازگشت ارز حاصل از صادرات را به دلیل محدودیت‌های بانکی کاهش دهد. صنایع لبنی همچنین می‌توانند چالش‌هایی که ممکن است در زنجیره تأمین خود داشته باشند را تا حد زیادی مدیریت کرده و بر سودآوری از ارزش افزوده متمرکز شوند.

*