حفارها حتی به محوطه‌های صعب‌العبور رحم نمی‌کنند!

معاون میراث فرهنگی خراسان شمالی آخرین وضعیت کاوش‌های باستان‌شناسی در این استان را شرح داد و درباره گستره حفاری‌های غیرمجاز در خراسان شمالی گفت: حفاری‌های غیرمجاز عمدتاً در شب و در مناطق مرتفع یا صعب‌العبور رخ می‌دهد؛ جایی که دسترسی نیروهای یگان حفاظت دشوارتر است.

محمدرضا قهرمانیان، معاون میراث فرهنگی استان خراسان شمالی درباره وضعیت کاوش‌های باستان‌شناسی این استان به ایسنا گفت: در حال حاضر کاوشی در این استان انجام نمی‌شود اما در تابستان دو کاوش انجام شد. یکی از این محوطه‌ها، به وسعت حدود ۷۰ هکتار است که به دوره‌های اشکانی و ساسانی مربوط است و تداوم استقرار آن تا دوران سلجوقی و ایلخانی ادامه داشته است. این محوطه در شهرستان فاروج، در محدوده‌ای موسوم به «امام مرشد» قرار دارد. این پروژه با همکاری اداره‌ کل میراث فرهنگی خراسان شمالی و دانشگاه تهران و با سرپرستی دکتر میثم لباف‌ خانیکی انجام شد. هدف اصلی از این فعالیت، بررسی و تعیین عرصه و حریم محوطه بود. کاوش‌ها انجام شده و در حال حاضر منتظر دریافت گزارش‌های نهایی هستیم تا بتوانیم محدوده را به‌صورت دقیق ارزیابی و مشخص کنیم.

او با بیان اینکه «محوطه امام مرشد» با بودجه‌ای حدود ٣٠٠ میلیون تومان کاوش باستان‌شناسی شده است، افزود: هزینه‌های اصلی این کاوش از سوی دانشگاه تهران تأمین شد و ما صرفاً در حد محدودی به‌صورت حمایتی کمک کردیم. «محوطه‌ امام مرشد» برای نخستین‌بار مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت. البته محوطه، وسعت زیادی دارد و هنوز گزارش رسمی از کاوش‌ها دریافت نکرده‌ایم، فعلاً در مرحله‌ بررسی هستیم. با این حال، بر اساس شواهد اولیه و موقعیت خاص آن، احتمال دارد بتوان این محوطه را در آینده به‌ عنوان «موزه‌ فضای باز» مورد استفاده قرار داد. این موضوع در برنامه‌های آتی ما قرار دارد و امیدواریم با تأمین اعتبار لازم، هم کاوش‌ها را ادامه دهیم و هم مقدمات تبدیل آن به موزه‌ فضای باز را فراهم کنیم.

قهرمانیان ادامه داد: کاوش دیگر به «آق تپه» در محدوده شهر پیش‌قلعه، در شهرستان مانه مربوط است. این کاوش در واقع ادامه‌ فعالیتی است که در دهه‌ ۱۳۹۰ پیشنهاد و بخشی از آن اجرا شده بود. امسال توانستیم دوباره تأمین اعتبار کنیم و عملیات باستان‌شناسی را با همکاری دانشگاه زابل از سر بگیریم. این پروژه با اعتباری حدود ۵۰۰ میلیون تومان اجرا شد. نقشه‌ عرصه و حریم این تپه در کمیته‌ کارشناسی استان و همچنین وزارتخانه به تصویب رسیده و اکنون منتظریم تا در کمیته‌ کارشناسی ملی، که حدود دو هفته‌ دیگر برگزار می‌شود، مطرح شود.

معاون میراث فرهنگی استان خراسان شمالی درباره قدمت «آق تپه» گفت: این محوطه‌ به اواخر دوره‌ ساسانی و اوایل دوره‌ اسلامی مربوط است. به عبارتی، یک محوطه‌ ساسانی ـ اسلامی محسوب می‌شود. «آق‌تپه» در محدوده‌ شهر پیش‌قلعه، دومین مرحله‌ کاوش خود را تجربه کرد. نخستین مرحله‌ آن در حدود سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۰ انجام شده بود. آن کاوش نیز بیشتر با هدف تعیین عرصه و حریم انجام گرفت و جنبه‌ پژوهشی نداشت. اینک، مجدداً برای آن تأمین اعتبار کرده‌ایم و در برنامه داریم تا کاوش‌های پژوهشی نیز در آن انجام شود. البته، همه‌ این موارد بستگی به میزان اعتبارات و پیگیری‌های بعدی دارد.

او درباره‌ اطلاعات تاریخی به‌دست‌آمده از این دو محوطه توضیح داد: هنوز گزارش نهایی کاوش باستان‌شناسی این دو محوطه آماده و تأیید نشده است. بنابراین، اطلاعات تاریخی و نتایج قطعی پس از تأیید نهایی و انتشار گزارش‌ها مشخص خواهد شد.

قهرمانیان همچنین درباره وضعیت حفاری‌های غیرمجاز در این استان اظهار کرد: این اتفاق متأسفانه در بسیاری از مناطق کشور رخ می‌دهد، و در استان ما هم وجود دارد. همان‌گونه که در سایر حوزه‌ها مثل محیط‌زیست، منابع طبیعی یا نیروی انتظامی شاهد مواردی چون قاچاق چوب یا مواد مخدر هستیم، در حوزه‌ میراث فرهنگی نیز با پدیده‌ حفاری غیرمجاز مواجهیم. یگان حفاظت ما به‌صورت منظم جلسات مشترکی با سایر دستگاه‌ها و ادارات مرتبط برگزار می‌کند. همچنین انجمن‌های میراث فرهنگی در مناطق مختلف فعال شده‌اند. نیروهای یگان حفاظت نیز به خودروهای شاسی‌بلند مجهز هستند و به‌صورت مستمر از محوطه‌های تاریخی بازدید می‌کنند. با این حال، متاسفانه حفاری‌های غیرمجاز عمدتاً در شب و در مناطق مرتفع یا صعب‌العبور رخ می‌دهد؛ جایی که دسترسی نیروهای ما دشوارتر است. در چنین مواردی، پیگیری قضایی انجام می‌شود و پرونده‌ها در صورت نیاز به کارشناسی، به واحدهای تخصصی ارجاع داده می‌شوند.

او در ادامه به کمبود نیروی انسانی یگان حفاظت اشاره کرد و افزود: البته که از نظر تجهیزات در حد قابل‌قبولی تأمین شده‌ایم. در سال‌های اخیر، برخی نیروها به دلایل مختلف از جمله انتقالی، از این مجموعه خارج شده‌اند. ما در انتظاریم تا مجوزهای جدید استخدامی به استان‌ها اختصاص داده شود تا بتوانیم کمبود نیرو را جبران کنیم. مشکل نیروی انسانی نیز در دستور کار است و انتظار داریم به مرور رفع شود. هرچند ممکن است این فرآیند تا پایان سال یا حتی حدود یک سال طول بکشد، اما هم‌اکنون کمبود نیروی یگان به‌طور محسوس احساس می‌شود.

قهرمانیان همچنین درباره بودجه اختصاصی‌یافته به کاوش‌های باستان‌شناسی توضیح داد: دراین باره چالش‌هایی وجود دارد، اما امسال تخصیص اعتبار در بخش کاوش‌ها جهش قابل‌ ملاحظه‌ای داشته است. ما برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داده‌ایم و منتظر تخصیص رسمی اعتبارات هستیم. با این حال کارها را متوقف نکرده و به‌ روال خود ادامه می‌دهیم. امسال اعتبارات خوبی برای کاوش‌ها اختصاص یافته است. طبق آمار اولیه برای ١٠ شهرستان، در مجموع مبلغی حدود هشت میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان برای امسال مصوب شده است. هرچند میزان تخصیص نهایی بستگی به فرآیند اداری دارد، اما با این اعتبار مصوب می‌توان برنامه‌های کل استان را پوشش داد و طرح‌هایی منطقی و منسجمی بر این اساس برای اجرا تدوین کرده‌ایم.

معاون میراث فرهنگی گفت: برای برخی محوطه‌ها برنامه‌ریزی مشخصی صورت گرفته است، از جمله برنامه‌ریزی برای تپه‌های «ریوی» و «علی‌اصغر» در سملقان، و «داشلی قلعه» در راز و جَرگلان، تپه فخرانی در جاجرم، ادامه فعالیت‌های آق تپه و دو تپه دیگر در مانه انجام شده است.

*