گرایش به سازهای غربی در موسیقی ایرانی!

موسیقی ایرانی، به‌عنوان هنری ریشه‌دار و اصیل شناخته می‌شود و اصفهان نیز یکی از قطب‌های موسیقی فاخر ملی است؛ اما با این وجود، گرایش و علاقه‌مندیِ بیشتر نسبت به سازهای غربی در مقایسه با سازهای ایرانی نشان می‌دهد که باید برای بازگشتِ این تغییر گرایش و ذائقه اقدام جدی صورت گیرد.
از چالش‌های موسیقی ایرانی می‌توان به توجه بیش از پیش هنرجویان به سازهای غربی، حمایت بیشتر و بهتر رسانه‌ها از موسیقی پاپ نسبت به موسیقی ایرانی، محدودیت‌های اجرا و دریافت مجوز اشاره کرد. این در حالی است که موسیقی ایرانی جاذبه‌های بسیار دارد و اصفهان نیز در زمینه موسیقی از شهرت ملی برخوردار است، به‌طوری‌که هنرمندانی همچون نایب اسدالله، سیدحسن کسائی، جلیل شهناز، حسین یاوری و بسیاری دیگر از این شهر برخاسته و سال‌ها در مکتب موسیقی ایرانی ساخته و پرداخته‌اند.
در گزارش پیش‌ رو، با توجه به بررسی علت گرایش بیشتر جوانان و نوجوانان به سازهای غربی، ضمن ارائه دیدگاه‌های مدیران دو آموزشگاه‌های موسیقی ساربانگ و پارت، نظر سه نوازنده‌ سازهای سنتور، عود (به عنوان سازهای ملی) و گیتار کلاسیک (به‌عنوان ساز غربی) نیز بیان شده و راهکارهایی برای بهبود این شرایط برشمرده شده است. به گفتۀ این هنرمندان، موسیقی در ایران بیش از هر چیز به حمایت نیاز دارد که این حمایت می‌تواند از جانب مسئولان، مردم و بیش از همه از سوی رسانه‌ها باشد. کارشناسانِ یادشده در این گزارش همچنین اشاره کرده‌اند که علاقه، نتیجه شناخت است، ازاین رو می‌توان از رسانه برای معرفی سازهای ایرانی و ایجاد علاقه نسبت به آن‌ها استفاده کرد؛ ضمن اینکه درکنار سرمایه‌گذاری مالی، باید اقدامات روحیه‌بخش نیز در این زمینه انجام شود.
ضرورتِ در معرض دید قرار گرفتن سازهای ایرانی
آرش مشتاقی، پژوهشگر موسیقی، درباره گرایش هنرجویان به آموزش سازهای ایرانی، اظهار می‌کند: استقبال علاقمندان به آموزش سازهای ایرانی و غربی تقریباً برابر است، البته این چیزی است که من در آموزشگاه خود می‌بینم. ضمن اینکه در حوزه سازهای ایرانی، بیشترِ افراد علاقمند به تار، سنتور و سازهای کوبه‌ای هستند.
این نوازنده و آهنگساز دلیل علاقمندی هنرجویان به یک ساز را ساختار خانواده، فضای مجازی و اجتماعی می‌داند و می‌گوید: گرایش هنرجویان به یک یا چند ساز خاص، به علاقمندی آن‌ها به یک نوع موسیقی (سنتی، پاپ، کلاسیک و غیره) بازمی‌گردد و این علاقمندی، ریشه در مواجهه روزمره آن‌ها با آن نوعِ موسیقی دارد. این مواجهه ابتدا در محیط خانواده و در دوران کودکی شکل می‌گیرد و پایه‌گذار اصلیِ شخصیت اجتماعی و بالطبع، علاقمندی‌های هنری یک فرد خواهد بود.
مشتاقی می‌افزاید: با توجه به صحبت‌های قبل، طبیعی است برای تقویت علاقمندی به موسیقی ایرانی، باید همان پایه‌های اولیه را تقویت کرد؛ برای مثال باید سازها و موسیقی ایرانی را بیشتر در معرض دید قرار دهیم و خانواده‌ها نیز باید بیشتر این نوع موسیقی را دنبال کنند و هنرمندان این زمینه نیز باید فعالیت خود را افزایش دهند. دقیقاً همان مواردی را باید تقویت کنیم که موجب گرایش کودکان و نوجوانان می‌شود. این تقویت، تنها به عهده یک بخش نیست؛ خانواده، برنامه‌های کلان فرهنگی کشور، فعالانِ حرفه‌ای موسیقی و غیره هرکدام نقش خاص خود را خواهند داشت.
این پژوهشگر موسیقی بیان می‌کند: در توسعه موسیقی نیز مانند سایر زمینه‌ها، نقش مسئولان کشور بسیار مهم است. ساختارهای کشور ما کاملاً خصوصی نیست و بخش بزرگی از بودجه و امکانات فرهنگی، در اختیار دولت است که متأسفانه اغلب با اهداف درازمدت برای آن‌ها برنامه‌ریزی نمی‌شود و امروزه ما نتایج آن را در بسیاری از حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، خوشایند نمی‌بینیم.
او می‌گوید: عامل بسیار مهم بعدی، رسانه‌ها هستند. دنیای امروز دنیایی است که رسانه‌ها بر آن تأثیرگذار و تسلط دارند؛ بنابراین اگر پوشش اخبار در زمینه فرهنگ ایرانی فعال‌تر باشد، قطعاً گرایش به این سمت نیز بیشتر خواهد شد. باید بدانیم که موسیقی، بخش بسیار مهم و جدایی‌ناپذیر فرهنگ ایرانی است و اگر مراقب آن نباشیم فرهنگ ایرانی و بالطبع آن، معادلات اجتماعی ایران، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر در پی خواهد داشت.
رسانه، بهترین تریبون برای علاقمندی به سازهای ایرانی
اما اشکان رهبر، هنرمند موسیقی نیز در خصوص استقبال هنرجویان و گرایش آن‌ها نسبت به سازهای ایرانی، اظهار می‌کند: آموزش در آموزشگاه پارت به صورت برابر به سازهای ایرانی و غربی اختصاص داده‌شده است ولی معمولاً از موسیقی کلاسیک بیشتر از سایر موسیقی‌ها استقبال می‌شود. ما تقریباً تمام سازهای ایرانی از جمله کمانچه، تار، سه‌تار، سنتور و ساز کوبه‌ای تنبک را تدریس می‌کنیم، ولی استقبالی که از پیانو، ویولن و گیتار می‌شود قابل قیاس با استقبال از سازهای ایرانی نیست.
این نوازنده با اشاره به اینکه بهترین تریبون برای تبلیغ و افزایش علاقمندان به سازهای ایرانی، رسانه است، ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه از کنسرت‌های پاپ استقبال بیشتری صورت می‌گیرد، با در نظر گرفتن درآمدزایی، برگزارکنندگان و ناشرانِ کنسرت بیشتر به سمت کنسرت‌های پاپ گرایش پیدا می‌کنند، پس نباید انتظار داشت از موسیقی سنتی استقبال زیادی شود.
رهبر راهکار افزایش علاقمندان به سازهای ایرانی را شیوه‌ای می‌داند که جذابیت ایجاد کند و ادامه می‌دهد: وظیفه ما در زمینه افزایش علاقمندان به سازهای ایرانی، معرفی است فقط باید کمی با زمانه و مطابق با قرن بیست و یکم پیش برویم، یعنی موسیقی ایرانی را با فرم و نگاه جدیدتر اجرا کرده و از آن در پلتفرمی مانند اینستاگرام، تلگرام، توییتر یا فیسبوک رونمایی کنیم که مردم نیز آن را ببینند. شاید این شیوه کمی جذابیت ایجاد کند و این نگاه جدید بتواند علاقمندان را جذب کند.
او بیان می‌کند: از مسئولان انتظارات زیادی وجود دارد ولی متأسفانه هیچ کدام را انجام نمی‌دهند. ما انتظار حمایت داریم ولی تنها اتفاقی که می‌افتد سختگیری است؛ به عنوان مثال ارائه مجوز به جوانان برای برگزاری کنسرت تسهیل شود و به هنرمندانی که کنسرت برگزار می‌کنند بها داده شود. وقتی سختی‌های مسیر کنسرت را می‌بینیم، دلسرد می‌شویم و به سراغ آن نمی‌رویم ولی در صورت هموار کردن مسیر، کنسرت‌ها برگزار می‌شوند.
از علاقه به موسیقی کلاسیک تا لذت موسیقی سنتی
این دو هنرمند در حالی از گرایش و توجه بیشتر هنرجویانِ خود به سازهای غربی نسبت به سازهای ایرانی اشاره می‌کنند که از جملۀ این سازها گیتار است و مدت‌هاست در میان نوجوانان و جوانان جایگاه محکمی یافته و آن‌ها گرایش و علاقمندی بسیاری به این ساز دارند. ازاین‌رو دلیل چنین گرایشی را از رضا محمدعلی‌پور، نوازنده گیتار جویا شدیم.
محمدعلی‌پور که بر پتانسیل شناخت گیتار کلاسیک تأکید دارد چنین اظهار می‌کند: گیتار علاوه بر داشتن صدای زیبا و دل‌نشین، سازی بسیار توانمند است، به طوری که در اکثر سبک‌های موسیقی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و حتی افرادی که زیاد به موسیقی علاقمند نیستند را مجذوب به خود کند.
او می‌افزاید: این ساز از نظر تکنیکی پُلی‌فونی است و توانایی بهتری نسبت به سازهایی مانند ویولن، فلوت، ساز دهنی و غیره دارد که همه این‌ها باعث شناخته شدن گیتار به‌عنوان یک ساز خوب می‌شود؛ البته در ابتدا که افراد از نظر فنی، شناخت و تخصصی نسبت به گیتار ندارند عامل اصلی جذب آن‌ها به گیتار صدای آن است.
این مدرس و نوازنده گیتار با اشاره به اینکه گرایش به سمت سازهای غربی رو به افزایش است، می‌گوید: قبل از دهه ۱۳۸۰ گرایش به سمت سازهای غربی کم بود ولی در اوایل آن دهه، اتفاقاتی رخ داد که باعث شناخت و در نتیجه گرایش بیشتر افراد به سمت موسیقی کلاسیک و سازهای غربی شد و با گذشت زمان، هنرجویان و والدین آن‌ها با دید بازتری به سمت موسیقی کلاسیک و سازهای غربی آمدند.
محمدعلی‌پور با بیان اینکه گیتار بین عوام بسیار شناخته شده و محبوب است، می‌گوید: این ساز به علت جذابیت صوتی و قابل حمل بودن محبوبیت دارد و در موسیقی پاپ نقش پررنگی ایفا می‌کند، به همین دلیل دسته وسیعی از افراد جامعه را به خود معطوف می‌کند.
او می‌افزاید: نمی‌توان برای گیتار محدودیت سنی قائل شد چراکه بازه سنی هنرجویانی که حداقل من داشته‌ام از ۶ تا ۵۰ سال بوده‌ است، اما به طور کلی هنرجویان ۱۵ تا ۲۵ ساله بیشتر از گیتار استقبال می‌کنند.
این هنرمند با بیان اینکه هنوز گیتار به درستی شناخته نشده است، اضافه می‌کند: اکثر افراد از گیتار به عنوان یک ساز پاپ و همراه با خواننده یاد می‌کنند درصورتی‌که گیتار بسیار قدرتمندتر است و در سبک کلاسیک، قدرت واقعی آن بهتر نشان داده می‌شود ولی در سبک پاپ صرفاً یک همراه‌کننده ساده است.
محمدعلی‌پور با بیان اینکه در موسیقی کلاسیک تخصص دارد که دارای سبکی، عمیق، صحیح، اصولی و پرمعنا است، خاطرنشان می‌کند: در مقابل، موسیقی سنتی ما نیز این‌گونه است و هرکس به موسیقی کلاسیک علاقمند باشد قطعاً از آثار فاخر موسیقی سنتی نیز لذت می‌برد.
سرمایه‌گذاری روحی و مالی برای تداوم موسیقی ایرانی
درحالی‌که امیرحسین معلم و امیررضا قضایی معتقدند که سازهای ایرانی به درستی معرفی و شناخته نشده‌اند، امیرحسین معلم، نوازنده سنتور نیز این موضوع را تائید کرده و در خصوص علت گرایش خود به سنتور، می‌گوید: در خانواده‌ ما نواختن سنتور معمول بود و پدرم سنتور می‌نواخت، من نیز از کودکی به این ساز علاقمند شده و آن را آموختم و به دلیل اینکه در فضای نوازندگی سنتور قرار داشتم، این موضوع ادامه پیدا کرد.
او چرایی گرایش هنرجویان به سمت سازهای ایرانی و غربی را به شخصیت در حال شکل‌گیری آنها وابسته می‌داند و ادامه می‌دهد: اخیراً کمی گرایش به سمت سازهای غربی بیشتر شده ولی نوازنده‌های مشغول به کار، از سنتور به دلیل توانایی اجرای دوصدایی و فواصل موسیقی غربی و تکنیکال‌تر بودن، بیشتر استقبال می‌کنند.
معلم با اشاره به گرایش تخصصی هنرجویان خود به سمت سنتورنوازی می‌گوید: با تشویق هنرجویان به جدی گرفتن سنتورنوازی، سعی در ترغیب آنها به این ساز داشته‌ام. اخیراً در بین سازهای ایرانی از تار، سنتور و عود استقبال بهتری می‌شود و اوضاع سنتور نسبتاً بد نیست.
او با اشاره به دلیل ترغیب هنرجویان به سازهای غربی، بیان کرد: اینکه یک ساز بتواند موسیقی‌های آشنا با گوش مردم را بنوازد، تأثیر زیادی در استقبال از آن دارد که این اتفاق برای سنتور راحت‌تر از سایر سازها رخ می‌دهد.
معلم با تأکید بر اینکه بهتر است به موسیقی ایرانی بهای بیشتری داده‌شده و در زمینه‌های روحی، روانی و مالی سرمایه‌گذاری‌هایی انجام شود، ایجاد همدلی باعث شکل‌گیری انگیزه و ادامه کار جدی در زمینه موسیقی ایرانی می‌شود.
بهترین راه برای ترغیب به سازهای ایرانی معرفی آن‌ها است
امیررضا قضایی، نوازنده عود نیز علاوه بر تأکید بر نقش رسانه‌ها در گرایش علاقمندان به موسیقی ایرانی، می‌گوید: از زمانی که در دوران راهنمایی تحصیل می‌کردم با اجبار یا راهنمایی پدرم به یادگیری ویولن مشغول شدم. در کنار این ساز، مشغول به آموزش سازهای دیگری نیز شدم ولی در نهایت به ساز عود روی آوردم و به صورت تخصصی نواختن آن را ادامه دادم. علاقه زیادی به عود داشتم ولی در آن دوران عود نبود و زیاد مدرس نداشت، خیلی هم شناخته شده نبود.
او دلیل گرایش هنرجویان نسبت به سازها را سلیقه‌ای می‌داند و ادامه می‌دهد: افراد با توجه به اینکه می‌خواهند ارکسترنواز و استریونواز شوند یا خیر، به سمت سازها گرایش پیدا می‌کنند. به عبارتی، با توجه به استفاده‌ای که در آینده می‌خواهند از ساز داشته باشند، آن را انتخاب می‌کنند.
قضایی با اشاره به گرایش هنرجویان به نواختن ساز عود می‌افزاید: گرایش نسبت به قبل خیلی بهتر شده و اکنون در مقایسه با گذشته که نه ساز و نه مدرسی برای این ساز وجود داشت، تغییر چشمگیری کرده است. در گذشته، عود نقش زیباسازی ارکستر را داشت ولی الآن تک‌نوازی و گروه‌نوازیِ آن پررنگ شده است. از سوی دیگر، تعداد اساتید ساز عود رو به افزایش است به طوری که نسبت به تعداد هنرجویان نیز بیشتر شده است.
او با بیان اینکه بهترین راه برای ترغیب به یادگیری و نواختن سازهای ایرانی معرفی آن‌ها است، می‌گوید: با به نمایش گذاشتن و تبلیغ می‌توان مردم را به سازهای ایرانی ترغیب کرد. چیزی که در بین مردم دست به دست می‌شود باعث گرایش می‌شود. عمده مردم ممکن است نسبت به چیزی که می‌تواند یک رشته تحصیلی، تکنولوژی یا حتی ساز باشد درکی نداشته باشند اما چون تبلیغات و ذهنیت برای آن‌ها ایجاد می‌شود، به دنبال آن می‌روند. مردم دنباله روی چیزی هستند که همه آن را تائید کنند و از آن خوششان بیاید.
قضایی اضافه می‌کند: پیش از این، برای آموزش عود از کتاب‌های مربوط به تار استفاده می‌شد و برای همین برخی معتقدند ایران عودنواز ندارد یا عودنوازان ایرانی استایل عودنوازی ندارند بلکه استایل تارنوازی روی عود دارند و هر شخص نسبت به برداشت خود، سبکی برای عود ساخته است، از این رو من نیز کتابی با نام «مقدمه‌ای بر عودنوازی» نوشتم.
این آهنگساز تأکید می‌کند: ما باید عودنوازی را تا داشتن سبک صحیح و بین‌المللی ادامه دهیم.
به گزارش ایسنا، بدون شک جای خالی معرفی موسیقی اصیل ایرانی در رسانه‌ها و تبلیغات گستردۀ موسیقی غربی در شبکه های مجازی، از عوامل اثرگذار در ناآشنایی نسل امروز با موسیقی وطنی است که با گوشه چشمی به این مسئله، موسیقی هویت‌ساز ایرانی بار دیگر جهان‌شمولی خود را به رخ خواهد کشاند.

*