«ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها»

کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» اثر چارلز ملویل با ترجمه خسرو خواجه‌نوری و ندا هنرمندی منتشر شد.

به گزارش ایسنا، در معرفی این کتاب که در ۷۲۷ صفحه با شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۷۹۰ هزار تومان در انتشارات امیرکبیر راهی بازار کتاب شده، آمده است: «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» دهمین جلد از مجموعه ۱۱ جلدی «The Idea Of Iran» است که توسط انتشارات آی.بی.تاوریس در لندن منتشر شده است. «تولد امپراتوری پارس»، «عصر پارتیان»، «دوره ساسانی»، «ظهور اسلام»، «ایران در اوایل دوره اسلامی»، «عصر سلجوقیان»، «برآمدن مغولان»، «ایران پس از مغولان»، «سده تیموری»، «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» و «رقابت حاکمیت در ایران قرن هجدهم» عناوین این مجموعه هستند که تا به حال ترجمه ۹ عنوان از آن توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شده و ۲ عنوان دیگرش هم در چاپخانه و زیر چاپ هستند.

چارلز ملویل تدوین‌کننده این مجموعه، ایران‌پژوه و شیعه‌پژوه انگلیسی، استاد تاریخ ایران در دانشکده مطالعات خاورمیانه و آسیای دانشکده کمبریج است و در کتاب‌های «ایده ایرانی» تلاش کرده دوره‌های مختلف تاریخ ایران را از حیث تفکر و اندیشه بررسی کند. مجموعه مورد اشاره نویسندگان مختلفی دارد که زیرنظر ملویل کار کرده‌اند و زوایای کمتر دیده‌شده تاریخ ایران را به صورت مقاله عرضه کرده‌اند. تحلیل هویت ایرانی با استفاده از یافته‌های باستان‌شناسی و مدارک تاریخی هم از دیگر اهداف تهیه این مجموعه بوده است.

قرن‌های شانزدهم و هفدهم میلادی، شاهد استقرار حکومت جدید صفوی در ایران بود. صفویان همزمان با اتحاد مجدد سرزمین‌های پارسی تحت یک حکومت، با معرفی مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی دولت، پایه‌های هویت مدرن ایران را پایه‌ریزی کردند. پژوهشگران تاریخ، فرهنگ و سیاست ایران هم در کتاب پیش رو، معنای ایده ایران عصر صفوی را بررسی و این سوال را مطرح کرده‌اند که علم مدرن چگونه ویژگی‌های بارز عصر را مشخص می‌کند. در حالی که دوران صفوی‌ها گاهی به‌عنوان دوران انحطاط از نقاط اوج ادبیات کلاسیک فارسی و هنرهای تجسمی سده‌های قبل تلقی شده، کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» نشان می‌دهد عصر صفویه دوره فعالیت ادبی و هنری بزرگ در قلمروهای سکولار بوده است.

مریم علا امجدی، گرگوری آلدوس، علی انوشهر، سوسن بابایی، شیلا کانبی، فرانک سیرکس، روی اس.فیشل، ویلم فلور، نگار حبیبی، رودی متی، چارلز ملویل، کالین میچل، اندرو نیومن، بندیک پری، سجاد رضوی، اورلی سیلس-شابریه، جورج سانیکدز، فلوریان شوارتز و سونیل شارما نویسندگانی هستند که مقاله‌ها و نوشته‌هایشان در دهمین جلد مجموعه «ایده ایرانی» چاپ شده است.

بدنه کتاب پس از مقدمات آن، شامل این فصل‌ها می‌شود: «پیکره سیاسی و ظهور صفویان»، «عصر قزوین و ایده عصر صفوی»، «اهل قلم، اعتمادالدوله: حاتم بیگ اردوباری و امپراتوری صفوی»، «انگاره ایران در دوره صفوی: برتری سلسله‌ای و تفاخر شهری»، «شهرسازی صفوی»، «از قدرت مطلقه تا استبداد شاهی: بازنمایی قدرت سیاسی ایران ...»، «اندیشه محمدباقر مجلسی در قالب اندیشه ایران: دوران صفوی»، «کارکرد فلسفه و تصور ایران در دوره صفویه»، «مذهب عامه و زبان ترکی: تعلیم و تربیت یک قزلباش در ...»، «ای محبی شمع خویش، با عشق خسرو برفروز: درک نویسندگان عثمانی ...»، «روابط تجاری بین ایران صفوی و اروپای غربی»، «جهان صدف است و ایران گهر: بازنمای ایران در ادبیات سفر صفوی»، «موطن و غیرموطن در آثار ادیبان دوره صفوی»، «حاکمان شیعه، اتحاد صفویان و چشم انداز دینی‌سیاسی دکن»، «صفویان و ازبک‌ها»، «سیر تحول سیاست صفویان در قبال گرجستان شرقی»، «نقوش گیاهی؛ گیاهان در نقاشی‌های صفوی از شاهنامه...» و «ساخت هنر جدید؛ از خزانه تا مخاطبان آن در درباره شاه سلیمان».

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم: شعر جامی همان‌طور که قبلا ذکر شد مورد احترام نویسندگان عثمانی بود. سهی بیگ (متوفی ۱۵۴۸ م)، نویسنده اولین تذکره شعر عثمانی، ثبت کرده است که محی‌الدین چلبی الفناری (متوفی ۱۵۴۸ م) به اشعار جامی و سلمان ساوجی پاسخ‌های شاعرانه بسیار خوبی به زبان فارسی داده است. در اینجا جالب توجه است که کتابخانه آکادمی علوم مجارستان یک نسخه عثمانی بدون تاریخ از دیوان جامی متعلق به قرن شانزدهم دارد که شامل اشعار جامی است که توسط شخصی به نام محی، به طور منظم از نسخه‌های خطی مختلف جمع‌آوری و کپی شده است.

در مورد نویسندگان معاصر به زبان فارسی، در منابع عثمانی چیز زیادی گفته نشده است. نمونه نادری را می‌توان در تذکره عهدی بغدادی (متوفی ۱۵۹۳) یافت که در آن ذکر شده است که شخص نوالی چلبی توسط افرادی که به وی حسادت می‌کردند متهم به استفاده از چند دوبیتی از یکی از اشعار لسانی (متوفی ۱۵۳۴ م) شده است. ذکر لسانی به عنوان منبع الهام برای یک شاعر اوایل قرن شانزدهم عثمانی جالب است، زیرا لسانی به گروه آثار کلاسیکی تعلق نداشت که عثمانی‌ها معمولا آن‌ها را الگو می‌دانستند. او از شخصیت‌های اصلی جریان شعری جدیدی به نام سبک وقوع بود که در اوایل دوره صفویه تاثیر زیادی بر ذائقه ادبی ایران گذاشت و افق‌های جدیدی را برای شعر فارسی در سده های بعد گشود.

*