تبعات آلودگی هوا بر حیات کوهستان

کوه‌ها از مهمترین ساختارهای کره زمین، بستر رشد گیاهان، زیستگاه جانوران همچنین منشأ رودهای بزرگ جهان و آب‌های شیرین هستند اما به گفته یک کارشناس محیط زیست آلودگی هوا بر این اکوسیستم مهم صدماتی وارد کرده است بنابراین برای حفاظت از آن لزوم ایجاد یک تشکیلات اداری منسجم احساس می‌شود.

به گزارش ایسنا، امروز ۲۰ آذر ماه (۱۱ دسامبر) به نام روز جهانی کوهستان نام گرفته است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در پنجاه و هفتمین جلسه خود در ژانویه ۲۰۰۳ روز ۱۱ دسامبر را به عنوان روز جهانی کوهستان تعیین و از سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) دعوت کرد تا مسئولیت هماهنگی این روز در سطح جهان را بر عهده بگیرد. فائو هر سال با تعیین یک موضوع، از کشور های کوهستانی و اعضای مشارکت برای کوه‌ها (MP ) دعوت می‌کند تا با اجرای آیین‌های ویژه مانند گردهمایی و اجرای برنامه‌های کوهنوردی در بزرگداشت این روز و تاکید هر چه بیشتر بر اهمیت و نقش کوهستان تلاش کنند.

امروزه ما در فصول سرد سال در کشور علاوه بر خشکسالی با پدیده آلودگی هوا مواجه هستیم که باعث از بین رفتن برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری ما در اکوسیستم‌های مختلفی مانند کوهستان‌ها می‌شود.

محمد درویش - کارشناس محیط زیست- در گفت‌وگو با ایسنا اکوسیستم کوهستان را یکی از مولفه‌های تاب‌آوری و با توان افزایش ریسک‌پذیری دانست و اظهار کرد: کوهستان‌ها با ایجاد جریان باد اجازه تجمع مواد آلاینده و گردوغبار در حد خطرناکی را نمی‌دهند.

وی افزود: ما به بهانه‌های مختلف مانند معدن‌کاوی، تغییر کاربری اراضی، ایجاد شهرک‌های مسکونی یا تغییر کاربری به سمت شهرک‌های صنعتی، جاده‌کشی‌ها، لوله کشی‌های بی‌رویه و بدون ضابطه به اکوسیستم‌های کوهستانی‌مان ضربه‌هایی را وارد می‌کنیم. همه این موارد باعث می‌شود تا قدرت کوهستان‌ها برای تعدیل اقلیم و مهار جریان‌های کاهنده کارایی سرزمین کاهش پیدا کند.

درویش ضمن اشاره به اینکه کوهستان‌ها از ارتفاعات ۳۰۰۰ متر به بالا یکی از مراکز اصلی تجمع برف و یخ هستند و منشاء ۹۳ رودخانه دائمی کشور نیز محسوب می‌شوند، تاکید کرد: باتوجه به اینکه ایران در فلات بسیار خشکی قرار گرفته است، میانگین ریزش‌های آسمانی آن یک‌سوم میانگین جهانی است اما میزان تبخیر دست کم دو برابر متوسط جهانی است. کوهستان‌ها به رودخانه‌ها به جهت تولید آب شیرین نیاز دارند تا مردم در این سرزمین بتوانند زندگی کنند.

این فعال محیط زیست به علت وجود تمدن ۵۰۰۰ ساله در یکی از خشک‌ترین مناطق جهان اشاره کرد و توضیح داد: وجود رودخانه‌های دائمی دلیل به وجود آمدن چنین تمدنی در منطقه‌ای خشک است همچنین علت وجود این رودخانه‌های دائمی نیز وجود کوهستان‌هایی است که مرتفع‌ترین آن‌ها دماوند با بیش از ۵۶۷۰ متر ارتفاع است.

وی با بیان اینکه ما در منطقه‌ای قرار داریم که کوهستان‌های بسیار قابل توجهی در آن وجود دارد، گفت: ارتفاع اغلب قلل آن‌ها مانند کوهستان علم‌کوه، سبلان، زردکوه، شاهان‌کوه و بافق بالای ۴۰۰۰ متر است. به عبارتی آن‌ها نگین‌های تاب‌آوری یک سرزمین محسوب می‌شوند. بدین جهت روز جهانی کوهستان در کشور ما بسیار دارای اهمیت است و باید تلاش کنیم که این اکوسیستم بی نظیر را حفظ کنیم.

آلودگی هوا با گونه‌های گیاهی و جانوری در کوهستان چه می‌کند؟

درویش درباره تاثیر آلودگی هوا بر گونه‌های گیاهی و جانوری کوهستان‌ها اظهار کرد: آلاینده‌های شاخص آلودگی هوای این روزها که ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ و ۱۰ میکرون است باعث می‌شوند که فرآیند فتوسنتز در گونه‌های گیاهی - عمدتا بوته‌ای و درخچه‌ای - که در دامنه‌های کوهستانی وجود دارند، مختل شود. به علاوه طول عمر آن‌ها نیز کم خواهد شد و در نهایت منجر به خشک شدن‌شان می‌شود. خشک شدن آن‌ها به معنی برهنگی سرزمین است و برهنگی دامنه‌های کوهستانی باعث آسیب‌پذیری بیشتر آن‌ها در برابر سیل و بارندگی‌های شدید می‌شود.

وی وقوع چنین پدیده‌ای را باعث رخداد اخیر در امامزاده کن دانست و گفت: رخ دادن چنین مواردی در مکان‌های مختلف ناشی از چنین پدیده‌ای است چون ما کوهستان‌های خود را به دلایل مختلف مانند آلودگی هوا، چرای بی‌رویه، تغییر کاربری اراصی، معدن‌کاوی افراطی و ... از بین می‌بریم.

درویش تاکید کرد: ما در دامنه‌های الوند،البرز ،کرکس‌کوه و بسیاری از مناطق دیگر در استان‌های چهارمحال بختیاری، کرمان و ... شاهد قلع و قمع کوهستان‌ها هستیم.

این فعال محیط زیست از عدم تخصیص دفتر و معاونت برای اکوسیستم‌های کوهستانی در کشور انتقاد کرد و تصریح کرد: تقریبا ما برای همه اکوسیستم‌های موجود در کشور حداقل یک متولی بر کاغذ داریم مانند دفتر بیابان‌ها، دفتر تالاب‌ها و معاونت جنگل‌ها اما هیچ متولی برای کوهستان وجود ندارد این در حالیست که ارزش اکوسیستم کوهستان اگر از اکوسیستم‌های دیگر بیشتر نباشد مسلما کمتر نیست.

وی تاکید کرد: یکی از مطالبات جدی ما در روز جهانی کوهستان باید همین موضوع باشد و از سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی کشور دایر کردن یک تشکیلات اداری منسجم برای مدیریت این اکوسیستم‌های شکننده (کوهستان‌ها) را خواستار شویم.

این کارشناس محیط زیست ضمن اشاره به اینکه اغلب تنوع زیستی منحصر به‌فرد ما به‌ویژه در حوزه گیاهی در دامنه‌های پر شیب کوهستان‌ها یعنی مسیرهای صعب‌العبور است، گفت: بسیاری از گونه‌های اندمیک ایران (گونه‌های زیستی ویژه یک زیستگاه، منطقه جغرافیایی، جزیره یا کشور که به صورت انحصاری تنها در آن منطقه یافت شوند و بیرون از آن دیده نشوند) در همین مناطق در حال زیست هستند.

برای نجات کوهستان‌هایمان چه کنیم؟

درویش به سه دسته از اقدامات لازم برای نجات کوهستان‌های کشور اشاره کرد و گفت: بهترین اقدام این است که مبلمان شهری در سکونتگاه‌هایی که در جوار کوهستان‌ها قرار گرفته‌اند از خودرو محوری به بوم‌محوری تغییر پیدا کنند چراکه مهم‌ترین منبع آلاینده در سکونتگاه‌های شهری، منابع آلاینده‌ متحرک هستند. شهروندان باید قدرت انتخاب داشته باشند که به جای استفاده از خودروهای موتوری برای حمل و نقل از وسایل برقی، حمل‌ونقل ریلی، دوچرخه و یا پیاده‌روهای جذاب استفاده کنند.

وی درباره اقدام دوم گفت: اقدام دوم این است که کوهنوردان در حد توان جز ردپا چیزی از خود باقی نگذارند. نباید مسیر جدید انتخاب کنند و باید از همان مسیرهای پاکوب حرکت کنند که گونه‌های گیاهی بیشتری را از بین نبرند.

درویش در پایان با اشاره به اقدام سوم از دولت و حاکمیت ثبت ملی کوهستان‌ها را خواستار شد و اظهار کرد: باید از حاکمیت و دولت بخواهیم که قلمرو کوهستان‌ها دست کم از ارتفاع ۳۰۰۰ متر به بالا به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شود و از هر نوع دست‌اندازی و تغییر کاربری مصون بمانند.