هوش مصنوعی جای پژوهشگران را نمی‌گیرد

عضو هیأت علمی مؤسسه استنادی علوم جهان اسلام گفت: اگرچه استفاده از هوش مصنوعی در نشر علم اجتناب‌ناپذیر و شتابان است؛ اما این فناوری در نقش یک تسهیل‌گر ظاهر می‌شود و امکان جایگزینی با خلاقیت و نوآوری پژوهشگران را ندارد.

علی گزنی، عضو هیأت علمی گروه پژوهشی مدیریت اطلاعات مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، در حاشیه دومین نشست تخصصی سردبیران نشریات علمی نمایه شده در wos و scopus که در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه هدف از برگزاری این کارگاه ارتقای کیفی نشریات علمی کشور و هم‌راستاسازی آن‌ها با استانداردها و الزامات روز نشر علمی در سطح بین‌المللی بود، اظهار کرد: نشریات علمی ایران سهم قابل توجهی در تولید علم کشور دارند و بخش مهمی از خروجی علمی ایران از مسیر این نشریات منتشر می‌شود؛ از این‌رو این نشست با هدف هدایت نشریات به سمت بهبود کیفیت، افزایش اثربخشی و آشنایی با تحولات جدید حوزه نشر علمی برگزار شد.

ارتقای کیفی نشریات و همگامی با نمایه‌های بین‌المللی

وی با اشاره به اینکه بسیاری از نشریات علمی کشور در حال حاضر در نمایه‌های معتبر بین‌المللی مانند اسکوپوس و آی‌اس‌آی و همچنین پایگاه‌هایی مانند آی‌اس‌سی نمایه شده‌اند، بیان کرد: این نشریات به سطح قابل قبولی از کیفیت رسیده‌اند، اما هدف این کارگاه آن بود که مسیر ارتقای بیشتر آن‌ها ترسیم شود تا بتوانند محتوای پژوهشی کشور را با کیفیت بالاتر و اثربخشی بیشتر در سطح بین‌المللی عرضه کنند.

این عضو هیأت علمی ادامه داد: این کارگاه با محوریت بهینه‌سازی فرآیندهای نشریات برگزار شد تا سردبیران و دست‌اندرکاران نشریات بتوانند جایگاه علمی خود را ارتقا دهند و با الزامات روز نشر علمی آشنا شوند.

هوش مصنوعی؛ فرصت‌ها، الزامات و ملاحظات اخلاقی

گزنی با اشاره به اینکه در بخش مهمی از این نشست به موضوع هوش مصنوعی پرداخته شد، تصریح کرد: سخنرانان مختلف بر این نکته تأکید داشتند که هوش مصنوعی مسیری اجتناب‌ناپذیر در دنیای امروز علم و فناوری است و جهان به سمت استفاده گسترده از این ابزارها حرکت می‌کند.

وی افزود: در این کارگاه به بایدها و نبایدهای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه نشریات علمی پرداخته شد؛ از جمله اینکه در چه بخش‌هایی می‌توان از مزایای هوش مصنوعی بهره برد، چگونه می‌توان کیفیت فرآیندهای نشر را ارتقا داد و در عین حال ملاحظات اخلاقی و علمی را مدنظر قرار داد.

این مقام مسئول با بیان اینکه پتانسیل‌های هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف نشر علمی مورد بررسی قرار گرفت، گفت: همچنین نگاه جامعه علمی جهانی به استفاده از هوش مصنوعی و چارچوب‌های حاکم بر آن در این نشست تشریح شد.

ارتباط کیفیت نشریات با رتبه دانشگاه‌ها و اقتصاد نشر

وی با اشاره به اینکه مقالات منتشرشده در نشریات علمی کشور تأثیر مستقیمی بر رتبه و جایگاه بین‌المللی دانشگاه‌ها دارند، خاطرنشان کرد: این تأثیر هم از منظر کمّی و هم از منظر کیفی قابل بررسی است. زمانی که درباره کیفیت و اثرگذاری صحبت می‌کنیم، موضوع استنادها به‌عنوان یک شاخص کلیدی مطرح می‌شود.

گزنی ادامه داد: افزایش استنادها نه‌تنها جایگاه علمی یک نشریه را ارتقا می‌دهد، بلکه بر ارزش اقتصادی آن نیز اثرگذار است. میزان هزینه پردازش مقاله که نشریات از نویسندگان دریافت می‌کنند، ارتباط مستقیمی با جایگاه بین‌المللی مجله دارد و این جایگاه عمدتاً بر اساس شاخص‌های استنادی تعیین می‌شود.

رویت‌پذیری علمی و نقش شبکه‌های اجتماعی

وی با بیان اینکه یکی از محورهای اصلی مطرح‌شده در این کارگاه، راهکارهای افزایش استناد بود، گفت: مهم‌ترین عامل در این زمینه، افزایش رویت‌پذیری یا دیده‌شدن نشریات و مقالات علمی است. شبکه‌های اجتماعی علمی و عمومی می‌توانند به‌عنوان بستری مؤثر در این مسیر عمل کنند.

این عضو هیأت علمی تأکید کرد: استفاده هدفمند از شبکه‌های اجتماعی به ما کمک می‌کند دستاوردهای علمی کشور را به جامعه جهانی معرفی کنیم و نشان دهیم در چه حوزه‌هایی فعال هستیم و چه تولیدات علمی‌ای داریم. این نمایانی علمی می‌تواند علاوه بر بهبود تصویر علم کشور در رسانه‌ها، به افزایش اثرگذاری استنادی، ارتقای رتبه دانشگاه‌ها و بهبود کارآمدی اقتصادی نشریات نیز کمک کند.

هوش مصنوعی جایگزین پژوهشگران می‌شود؟

گزنی در پاسخ به پرسشی درباره نگاه کلی به استفاده از هوش مصنوعی و احتمال جایگزینی آن با پژوهشگران، بیان کرد: جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده نشان می‌دهد که جهان به سمت استفاده گسترده از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف حرکت می‌کند، اما میزان و حدود این استفاده همچنان محل بحث و گمانه‌زنی است.

وی گفت: آنچه در حال حاضر روشن است این است که هوش مصنوعی می‌تواند بسیاری از فرآیندها را سریع‌تر و کارآمدتر کند، اما خلق ایده، نوآوری و تولید دانش اصیل همچنان به نیروی انسانی وابسته است و دست‌کم در شرایط کنونی، نقش پژوهشگران قابل جایگزینی نیست.

*