چه نوع تعاملات اجتماعی، حال سالمندان را بهتر می‌کند؟

محققان در پژوهشی جدید تلاش کرده‌اند بفهمند سالمندان چگونه از گفت‌وگوها و ارتباطات روزمره خود احساس رضایت می‌کنند و چه چیزی باعث بهبود حال و کیفیت زندگی آن‌ها می‌شود. این تحقیق بر تجربه خود سالمندان تمرکز دارد و نگاه آن‌ها را به تعاملاتشان بررسی می‌کند.

به گزارش ایسنا، سال‌هاست که متخصصان بررسی می‌کنند چه عواملی باعث می‌شود فرد در دوران سالمندی با وجود چالش‌های جسمی، روانی و اجتماعی، همچنان تجربه‌ای مثبت داشته باشد. در این بحث، روابط اجتماعی همیشه جایگاه مهمی داشته است و بارها ثابت شده که ارتباط سالم و سازنده، چه با خانواده و چه با اطرافیان، می‌تواند کیفیت زندگی و سلامت افراد مسن را تقویت کند. سالمندان اغلب با مسائل پیچیده‌ای مانند کاهش توان جسمی، تغییرات نقش‌های اجتماعی، بازنشستگی، تنهایی و بیماری‌های مزمن روبه‌رو می‌شوند. در چنین شرایطی، گفت‌وگو و تعامل با دیگران نقشی اساسی در ایجاد احساس امنیت، آرامش و ارزشمندی ایفا می‌کند. وقتی سالمندان از رابطه‌ای احساس رضایت می‌کنند، اعتمادبه‌نفس بیشتری دارند و بهتر می‌توانند با چالش‌های دوره سالمندی کنار بیایند.

از طرف دیگر، تعاریف متفاوتی برای سالمندی موفق ارائه شده، اما همه آن‌ها بر اهمیت ارتباطات اشاره دارند. پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند رابطه خوب با خانواده، دوستان و حتی خود فرد، می‌تواند مسیر سالمندی را آسان‌تر کند. با این حال، کمتر پژوهشی وجود داشته که از خود سالمندان بپرسد چه تعاملی از نظرشان رضایت‌بخش است. این خلأ به‌خصوص در ایران محسوس است، زیرا جامعه ایرانی با سرعت در حال سالمند شدن است و شناخت دقیق نیازهای ارتباطی سالمندان اهمیت زیادی دارد. فرهنگ نیز بر نوع تعاملات اثر می‌گذارد و ممکن است سالمندان ایرانی انتظارات ویژه‌ای از ارتباطات خانوادگی، مذهبی و اجتماعی داشته باشند.

در پژوهشی در همین زمینه، احمد دلبری از مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی به همراه سه پژوهشگر همکار و با مشارکت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مطالعه‌ای را انجام دادند تا تجربه سالمندان از تعاملات رضایت‌بخش را بررسی کنند.

روش تحقیق به شکل کیفی بود. پژوهشگران با ۱۵ سالمند از شهر بجنورد مصاحبه نیمه‌ساختاریافته انجام دادند. این نوع مصاحبه به شرکت‌کنندگان اجازه می‌دهد آزادانه درباره تجربه‌های خود صحبت کنند، اما در عین حال مسیر گفت‌وگو از سوی محقق هدایت می‌شود. انتخاب افراد به روش هدفمند بود؛ یعنی سالمندانی انتخاب شدند که می‌توانستند تجربه‌های گویایی درباره ارتباطات خود بیان کنند. گفت‌وگوها ضبط و سپس با روش تحلیل محتوا بررسی شد. پژوهشگران برای استخراج مضامین و دسته‌بندی گفته‌ها از نرم‌افزار تخصصی استفاده کردند تا داده‌ها به‌طور دقیق و مرحله‌به‌مرحله تحلیل شوند.

بر اساس نتایج به دست آمده، سالمندان در مجموع چهار دسته تعامل رضایت‌بخش را تجربه می‌کنند. بیشترین بخش مربوط به ارتباط با اعضای خانواده بود. سالمندان این روابط را زمانی رضایت‌بخش می‌دانستند که همراه با حمایت، مراقبت و صمیمیت باشد.

در دسته‌های دیگر، تعامل با خود و تعامل با خدا جایگاه مهمی داشت. بسیاری از سالمندان گفت‌وگو با خود را راهی برای آرام‌سازی ذهن، کاهش استرس و کنار آمدن با شرایط می‌دانستند. تعامل با همسالان نیز شامل به‌اشتراک‌گذاری احساسات و خاطرات بود که برای آن‌ها احساس همدلی و درک متقابل ایجاد می‌کرد.

پژوهش همچنین نشان داد این نوع روابط در بهبود کیفیت زندگی سالمندان نقش مهمی دارد. سالمندان تأکید داشتند تعاملات حمایتی خانواده، به‌ویژه مراقبت‌های روزمره و همراهی عاطفی، بیشترین اثر مثبت را بر حال آن‌ها دارد. همچنین تعامل با خدا و شرکت در فعالیت‌های مذهبی باعث ایجاد آرامش و کاهش اضطراب می‌شود. از سوی دیگر، ارتباط با دوستانی که شرایط مشابهی دارند، احساس همدلی و تخلیه هیجانی را تقویت می‌کند.

اطلاعات تکمیلی تحقیق نیز اهمیت خانواده را برجسته می‌کند. برای سالمندان، اعتماد، صمیمیت و احساس ارزشمند بودن مهم‌ترین عناصر تعاملات خانوادگی است. همچنین نقش مشورت دادن، نصیحت کردن و انتقال تجربه برای آن‌ها بسیار مهم است، زیرا از طریق همین نقش‌ها احساس می‌کنند همچنان در خانواده اثرگذارند.

تعامل با خود و گفت‌وگوی درونی نیز بر اساس یافته‌ها به سالمندان کمک می‌کند شرایط زندگی را راحت‌تر بپذیرند و با دید مثبت‌تری با چالش‌های این دوران روبه‌رو شوند. علاوه بر این، تعامل با خدا نیز برای بسیاری از سالمندان سرچشمه آرامش، امید و احساس نزدیکی به یک قدرت برتر است. همچنین ارتباط با دوستان، یادآوری خاطرات و بیان احساسات مشترک نیز برای افزایش شادی و کاهش تنهایی این قشر مهم جامعه مؤثر است.

در انتها یادآور می‌شود که نتایج این پژوهش در «فصلنامه سالمند» منتشر شده‌اند؛ نشریه‌ای وابسته به دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی که مقالات علمی حوزه سالمندی را منتشر می‌کند و یکی از مجلات تخصصی این حوزه در کشور به شمار می‌رود.

*