«ارداویراف‌نامه» به زبان ساده

«ارداویراف‌نامه» (به زبان ساده) گردآوری و ترجمهٔ مسعود خیام منتشر شد.

به گزارش ایسنا، این کتاب در ۱۰۰ صفحه و با قیمت ۱۵۰ هزار تومان در انتشارات نریمان روانهٔ کتابفروشی‌ها شده است.

در معرفی ناشر از این کتاب آمده است: «ارداویراف‌نامه متنی ارزشمند و روایتی جذاب از سفر غیرعادی فردی به نام ارداویراف است که از سوی دین‌مردان برگزیده می‌شود تا مدت‌ها پس از حملۀ اسکندر و تضعیف دین، به عوالم روحانی برود. او پس از بازگشت خواهد توانست دین را آن‌گونه که باید، تطهیر کند و حقایق دین را بار دیگر چیره گرداند. ارداویراف‌نامه طرح داستانی جالبی دارد که در گوشه‌وکنار دنیا، می‌توان نمونه‌های مشابهش را یافت‌. باوجوداین، روایت این کتاب زرتشتی، ویژگی‌های خاص خود را نیز دارد که آن را از دیگر آثار متمایز می‌کند.

پیش از این، مترجمان دیگری این کتاب را ترجمه کرده‌اند. ترجمه‌های پیشین از این متن کهن، متناسب با فضای دانشگاهی و نیازهای دانشجویانی است که مشغول تحصیل در رشتۀ فرهنگ‌ و زبان‌های باستانی‌اند. از این‌ روی، شاید خواندنِ آن ترجمه‌ها برای عموم علاقه‌مندان سخت و زمان‌گیر باشد. اینک انتشارات نریمان ترجمه‌ای تازه از این کتاب ارزشمند را به قلم مسعود خیام روانۀ بازار کرده است. این ترجمه برخلاف ترجمه‌های پیشین، مناسب خوانندگان غیرمتخصصی است که می‌خواهند با این کتاب و محتوای آن آشنا شوند اما نیازی به نگاه تخصصی به متن ندارند. از این‌ جهت، این ترجمه می‌تواند خوانندگان فارسی‌زبانِ بیشتری را با متن ارداویراف‌نامه آشنا سازد. ارائۀ ترجمه‌های عمومی‌تر از متون کهن پهلوی و امروزی‌کردن آن‌ها یکی از راه‌های ارزشمند برای شناساندنِ این متون مهجور به خوانندگان ایرانی است.

در بخشی از متن کتاب می‌خوانیم: «ای ارداویراف! به زرتشتیان بگو که راه رستگاری یکی است، که آن هم پیروی از آیین پیشینیان است و سایر راه‌های دیگر بیراه و گمراه‌کننده است. راه پیشینیان راه راست و درست است. تنگ نیست، گشاد هم نیست، به اندازه است. این راه را بروید و از آن منحرف نشوید.
پندار نیک گفتار نیک کردار نیک
این است راه درست

«ارداویراف‌نامه»، به گفتار برخی «ارداویرازنامه» یا «ارداویراف‌نامک» نام یکی از کتاب‌های نوشته‌شده به زبان پارسی میانه است که از پیش از اسلام به‌جا مانده است. مضمون کتاب، اعتقادات عامهٔ ایرانیان پیش از اسلام دربارهٔ آخرت است. ویراف موبدی است که به دنیای پس از مرگ سفر می‌کند و اخبار آن را برای زندگان می‌آورد.
از آنجایی که دانته نیز در کتاب «کمدی الهی» سفر خود به برزخ، دوزخ و بهشت را توصیف می‌کند، برخی پژوهشگران بر این باورند که دانته در آفریدن اثر خود از منابع عربی یاری گرفته و آن منابع به نوبهٔ خود از «ارداویراف‌نامه» اقتباس کرده‌اند.»

در مقدمهٔ مسعود خیام بر کتاب می‌خوانیم: «ارداویراف‌نامه از کتاب‌های مهم دین زرتشت و یکی از مهم‌ترین کتاب‌های باستانی ایرانیان است. این کتاب برخی اعتقادات ایرانیان زرتشتی را در مورد جهان آخرت نشان می‌دهد. اغلب زرتشتیان به ارداویراف‌نامه اعتقاد دارند. کتاب به زبان و خط پهلوی ساسانی است و گزند تاریخ و فرسایش روزگار را دوام آورده. نویسنده‌ی نابغه‌ی کتاب هیچ رد پایی از خود به‌جا نگذاشته و ناشناس باقی مانده. نام تولیدکنندگان بسیاری از هنرهای ایرانی و بزرگان این سرزمین معلوم نیست. گروهی خود ارداویراف را نویسنده‌ی این کتاب می‌دانند و عده‌ای نیز معتقدند ارداویراف شخصیتی افسانه‌ای است که نویسنده برای بیان مقاصد خود به کار گرفته. اردا به معنای مقدس، ویراف به معنای خردمند و ارداویراف به معنای خردمند مقدس است. بسیاری از زرتشتیان ارداویراف را شخصیتی واقعی و پیامبر می‌دانند. آنان معتقدند حوادث این کتاب واقعا رخ داده. «زرتشت بهرام پَژدو» از شاعران قرن هفت هجری ارداویراف‌نامه را به شعر فارسی نوشته است:
«به نظم این قصه‌ی اردای ویراف بگو تا زین سخن نامی شود صاف«
سفرهای ماورایی و آخرالزمانی و فانتزی‌های گشت‌وگذار در دنیای پس از مرگ از دیرباز مورد علاقه بوده و در انواع افسانه و خرافه دیده می‌شود. این سفرنامه‌ها نزد معتقدان به ادیان مربوطه اغلب جزو مقدسات به‌شمار آمده و ارداویراف‌نامه نمونه‌ی زرتشتی آن است.
فکر سفر به دنیای ارواح از قدیم وجود داشته است. در «اودیسه» هومر، اولیس پهلوان در بازگشت از جنگ تروا پس از یک سلسله ماجرا به دنیای زیرزمینی می‌رود. در «انه‌اید»، شاهکار ویرژیل شاعر بزرگ لاتین، انسان زنده به دنیای ارواح می‌رود. در یونان و روم انواع افسانه‌های ماورایی و آخرالزمانی وجود داشته که گاه مورد تمسخر واقع می‌شده. بزرگان و بعضا پیامبران به سفرهای ماورایی و آخرالزمانی رفته‌اند. زندگی‌نامه‌ی زئوس و خدایان المپ و افسانه‌های مربوطه جزو مقدسات ادیان ستاره‌پرستی محسوب می‌شد. افلاتون و پلوتارک نیز به این سفرها اشاره کرده‌اند. در انجیل، پولس رسول به آسمان و بهشت سفر می‌کند.

در قسمت پطروس رسول، عیسی‌بن‌مریم به دوزخ می‌رود. معراج پیامبر اسلام(ص) نیز بسیار مشهور است. سفر ماورایی در «مصیبت‌نامه»، اثر عطار نیز وجود دارد. در «سیرالعباد الی‌المعاد»، اثر سنایی غزنوی، شاعر با راهنمایی استاد خود به آن دنیا می‌رود و در بازگشت مشاهدات خود را می‌گوید. مشهورترین نمونه‌ی سفر به دنیای دیگر «کمدی الهی» دانته است. دوزخ‌گردی مورد علاقه‌ی بسیاری از هنرمندان بوده است. در موسیقی، دوزخ‌گردی اپرای تانهاوزر واگنر معروف است. گوته در فاوست با مفیستو برخورد می‌کند. در لایه‌ی پنهان رمان برادران کارامازوف داستایوفسکی، هم خدا و هم شیطان حضور پیدا می‌کنند، به طوری که می‌توان استنتاج کرد رمانی آخرالزمانی یا «آن‌جهانی» است. کتاب ماورایی «دوزخ غزل‌های سلیمان» نمونه‌ی دیگر دوزخ‌گردی است.

چارلز فرانسیس هورن (۱۹۴۲-۱۸۷۰) پروفسور زبان و ادبیات انگلیسی در سیتی کالج نیویورک بود. او بیش از صد کتاب چندجلدی در تاریخ ادبیات یا نوشته یا ویرایش و سرپرستی کرده. «کتب مقدس و ادبیات نخستین مشرق‌زمین» از مراجع مهم شرق‌شناسی، اثر اوست. در بخش «ادبیات باستانی ایران» کتاب ارداویراف‌نامه به انگلیسی معاصر و روان ترجمه شده است.

کتاب مشهور مارتین هاوگ مورد استفاده‌ی اغلب پویندگان راه ارداویراف قرار گرفته. مقاله‌ی مقدماتی و مفصل این کتاب بسیار روشن‌کننده است و بحث و بررسی کامل آن به نوشتن کتابی جداگانه نیاز دارد.
در رساله‌ی الغفران (آمرزش) ابوالعلاء معری، شاعر و فیلسوف عرب، شخصی به دوزخ رفته و شیطان را ملاقات می‌کند. مقاله‌ی استاد محمد معین در مقدمه‌ی کتاب غلامرضا رشید یاسمی، برخی رازها را برملا می‌کند.

کلام آخر این که زبان و خط پهلوی بلد نیستم.»

*