بیومارکرها؛ مولکول‌هایی که وضعیت سلامت ما را پیش‌بینی می‌کنند

پیشرفت‌های نوین در علم پزشکی نشان می‌دهند که برخی مولکول‌ها در بدن می‌توانند نشانه‌های اولیه بروز بیماری‌ها را آشکار کنند. این یافته‌ها راه را برای تشخیص سریع‌تر و درمان مؤثرتر بیماری‌ها هموار کرده‌اند.

به گزارش ایسنا، نشانگرهای زیستی، مولکول‌ها یا شاخص‌هایی هستند که می‌توانند تغییرات مهم در وضعیت بدن را بازتاب دهند. این تغییرات ممکن است ناشی از یک بیماری خاص یا واکنش بدن در برابر آن باشند. به عنوان مثال، تومورها می‌توانند پروتئین‌های خاصی تولید کنند که در خون یا ادرار قابل شناسایی‌اند. شناسایی به‌موقع این مولکول‌ها به پزشکان امکان می‌دهد بیماری را قبل از پیشرفت زیاد شناسایی کنند. در سال‌های اخیر، استفاده از نشانگرهای زیستی در کشف داروهای جدید، ارزیابی عملکرد دارو، و حتی بررسی سمیت داروها بسیار گسترش یافته است. این ابزارها در پزشکی شخصی نقش ویژه‌ای دارند؛ به طوری که می‌توانند مشخص کنند چه بیماری‌هایی در فرد محتمل است و چه درمانی بهترین نتیجه را خواهد داشت.

همچنین، نشانگرهای زیستی می‌توانند برای غربالگری افراد سالم، پیش‌بینی پیشرفت بیماری‌ها، انتخاب روش درمانی مناسب، و حتی پایش بیمار پس از درمان به کار روند. برای مثال، یک بیومارکر می‌تواند تغییر در بیان یک پروتئین خاص را نشان دهد که با خطر بروز یا شدت یک بیماری ارتباط دارد. استفاده درست از این نشانگرها می‌تواند جلوی درمان‌های غیرضروری را بگیرد، عوارض جانبی را کاهش دهد و هزینه‌های سلامت را کمتر کند. افزون بر آن، از آنجا که بسیاری از بیماری‌ها نشانه‌های دیررس دارند، بیومارکرها می‌توانند داده‌های اولیه‌ای ارائه کنند که روند مطالعات و تصمیم‌گیری درمانی را سریع‌تر و دقیق‌تر می‌کنند.

سارا طالع احمد از پژوهشگاه رویان، با همکاری دانشگاه شاهد، مطالعه‌ای علمی را در زمینه بررسی انواع نشانگرهای زیستی و کاربردهای آنها انجام داده است. این پژوهش که به جنبه‌های گوناگون از تاریخچه و ویژگی‌های نشانگرهای زیستی پرداخته، تلاش دارد نقش این ابزارها را در پیش‌آگهی، تشخیص و درمان بیماری‌ها به زبان ساده و کاربردی برای جامعه علمی و بالینی روشن کند.

برای اجرای این پژوهش، محققان به بررسی جامع تاریخچه، طبقه‌بندی، و شیوه‌های کشف نشانگرهای زیستی پرداخته‌اند. آنها نمونه‌هایی از بیومارکرهای پرکاربرد در بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی‌عروقی، کلیوی، کبدی، عضلانی و استخوانی را معرفی کرده‌اند. همچنین چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی این حوزه بررسی شده است. هدف اصلی این تحقیق، ایجاد انگیزه برای کشف روش‌های نوین در توسعه بیومارکرها و کاربرد آنها در پزشکی دقیق است.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که بیومارکرها نه‌تنها ابزار تشخیص و پیش‌آگهی هستند، بلکه می‌توانند به‌عنوان سیستم هشدار اولیه عمل کنند. به‌کارگیری آنها در حوزه‌های مختلف پزشکی توانسته است حساسیت و دقت تشخیص بیماری‌ها را افزایش دهد و امکان ارائه درمان هدفمند را فراهم کند.

به گفته محققان، این نشانگرها می‌توانند به شکل‌های گوناگون وجود داشته باشند؛ از جمله آنزیم‌ها، پروتئین‌ها، مولکول‌های RNA یا DNA و حتی ترکیبات فرار در بازدم یا ادرار. هر کدام از این نشانگرها اطلاعات خاصی از وضعیت بدن ارائه می‌دهند و با بررسی دقیق آنها می‌توان به درک بهتری از بیماری‌ها رسید.

افزون بر این، یافته‌های فوق که در فصلنامه «پلاسما و نشانگرهای زیستی» وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که کاربرد بیومارکرها در بیماری‌های مختلف بسیار گسترده است. برای نمونه، در سرطان از «بیوپسی مایع» برای شناسایی تومورها بدون نیاز به جراحی استفاده می‌شود. در بیماری‌های قلبی، اندازه‌گیری پپتید ناتریورتیک نوع مغز (BNP) و تروپونین قلبی اهمیت زیادی دارد. در بیماری‌های کلیوی، نشانگرهایی مانند میکروآلبومین و Cystatin C در تشخیص زودهنگام نقش دارند. حتی در بیماری‌های کبدی، آنزیم‌هایی مانند آلانین آمینوترانسفراز و شاخص‌هایی مانند هیالورونیک اسید می‌توانند هشداردهنده باشند.

اهمیت این نشانگرها در پزشکی مدرن به قدری بالاست که ویژگی‌های خاصی برای یک بیومارکر ایده‌آل تعریف شده است؛ از جمله دقت و حساسیت بالا، اختصاصی بودن برای یک بیماری خاص، غیرتهاجمی بودن (قابل اندازه‌گیری در نمونه‌هایی مانند خون یا ادرار)، سرعت و سهولت آزمایش، و توانایی پیش‌بینی پیشرفت بیماری یا پاسخ به درمان.

این تحقیق تأکید می‌کند که سرمایه‌گذاری در توسعه بیومارکرها، همراه با استانداردسازی و رعایت اصول اخلاقی، می‌تواند منجر به پیشرفت‌های بزرگی در تشخیص و درمان بیماری‌ها شود. چنین پیشرفت‌هایی در نهایت به بهبود کیفیت زندگی بیماران و کاهش هزینه‌های درمانی منجر خواهد شد.

*