حذف سلیقه‌گرایی و قانون‌گرایی در مدیریت فرهنگ دستاورد شهید رئیسی بود

وزیر فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم با اشاره به برخی گسست‌ها و دوگانگی‌های ساختاری در حوزه فرهنگ گفت: پیش از دولت شهید رئیسی، همواره در پاسخ به پرسش‌هایی نظیر اینکه مسئولیت فرهنگی با کدام نهاد است، با واژه‌هایی مانند «تداخل وظایف» مواجه بودیم. وزارت ارشاد یک‌سو بود و نهادهای فرهنگی خارج از دولت در سوی دیگر. هیچ‌کس مسئولیت را به عهده نمی‌گرفت.

به گزارش ایسنا، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم در اولین کنگره بین المللی الگوی حکمرانی شهید آیت الله دکتر سیدابراهیم رئیسی، ضمن قدردانی از برگزارکنندگان همایش، اظهار داشت: سال گذشته در اوایل شهادت آیت‌الله شهید رئیسی قرار بود این همایش در آستانه اربعین برگزار شود؛ اما به دلیل فراهم نبودن شرایط اجرایی، این امکان میسر نشد. با همت دکتر خسروپناه و دوستان، اتفاق مهمی رقم خورد.

وی افزود: بیش از ۵۰ نشست تخصصی در این زمینه برگزار شده است و امیدواریم خروجی‌های آن در سطوح مختلف دولت و استانداران پیاده‌سازی شود.

وی با اشاره به اقدامات فرهنگی دولت سیزدهم، مهم‌ترین اقدام شهید آیت‌الله رئیسی را «ایجاد انسجام و یکپارچگی در نظام حکمرانی فرهنگی کشور» دانست و تأکید کرد این انسجام، گسست‌های چندین‌ساله میان سیاست‌گذاری و اجرا را ترمیم کرد.

ایجاد ستاد هماهنگی فرهنگی برای نخستین‌بار در دولت

محمدمهدی اسماعیلی با اشاره به تجربه شخصی خود در دولت، اظهار داشت: برای نخستین‌بار ستاد هماهنگی فرهنگی در داخل دولت تشکیل شد. آیت‌الله رئیسی حکمی به نام بنده صادر کردند و این جلسات هر هفته به‌صورت منظم برگزار می‌شد. شخصیت‌هایی همچون حاج آقای قمی و دکتر خسروپناه در این نشست‌ها حضور فعال داشتند.

وی افزود: در این جلسات، رئیس‌جمهور شخصاً حضور می‌یافت و با دقت و وسواس در مباحث شرکت می‌کرد. ایشان تا از یک مسئله قانع نمی‌شدند، از آن عبور نمی‌کردند و از عقل جمعی برای رسیدن به نتیجه استفاده می‌کردند.

پایان دوگانگی‌ها در مدیریت فرهنگی کشور

این مقام مسئول با اشاره به برخی گسست‌ها و دوگانگی‌های ساختاری در حوزه فرهنگ گفت: پیش از دولت شهید رئیسی، همواره در پاسخ به پرسش‌هایی نظیر اینکه مسئولیت فرهنگی با کدام نهاد است، با واژه‌هایی مانند ‘تداخل وظایف’ مواجه بودیم. وزارت ارشاد یک‌سو بود و نهادهای فرهنگی خارج از دولت در سوی دیگر. هیچ‌کس مسئولیت را به عهده نمی‌گرفت.

وی ادامه داد: شهید رئیسی با رویکردی منسجم، هم درون دولت و هم در تعامل با بخش‌های غیردولتی، ساختار مشخصی را ایجاد کرد که مدیریت فرهنگی کشور را به ثبات رساند.

بازتعریف نقش دولت در حکمرانی فرهنگی

اسماعیلی با تأکید بر دیدگاه فقهی و نظری آیت‌الله رئیسی خاطرنشان کرد: ایشان با بهره‌گیری از جایگاه خود به‌عنوان یک مجتهد و نظریه‌پرداز، رویکردی عمیق به حکمرانی فرهنگی داشت. به جای دوگانه‌های پیشین که یا خواهان رهاسازی کامل فرهنگ بودند یا تصدی‌گری مطلق دولت، ایشان به تفکیک دقیق وظایف پرداخت.

وی تصریح کرد: ایشان حمایت، تنظیم‌گری و نظارت را از وظایف ذاتی دولت می‌دانستند و تصدی‌گری را بر عهده مردم و نهادهای صنفی می‌گذاشتند. برای مثال، در مباحث مربوط به پوشاک فرهنگی، بارها میان من و ایشان گفت‌وگوهایی شکل می‌گرفت. ایشان تأکید داشتند که مباشرت در این حوزه‌ها وظیفه صنوف است، نه دولت.

احیای گفتمان امام و انقلاب اسلامی؛ شعار محوری دولت

وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به پرسش‌های مکرر درباره عنوان گفتمان دولت سیزدهم گفت: برخی می‌پرسیدند که گفتمان دولت شما چیست؛ همان‌گونه که برخی دولت‌ها با عنوان‌هایی مانند سازندگی، اصلاحات یا عدالت‌محوری شناخته می‌شدند.

وی افزود: آیت‌الله شهید همواره پاسخ می‌دادند که گفتمان این دولت، گفتمان امام و انقلاب اسلامی است. با وجود فشار برخی محافل برای ارائه یک عنوان خاص، ایشان با تأکید بر مبانی انقلاب، بر این اصل پافشاری می‌کردند.

شورای عالی انقلاب فرهنگی، محور سیاست‌گذاری کلان فرهنگ

اسماعیلی با اشاره به نقش کلیدی شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوره مدیریت آیت‌الله رئیسی گفت: ایشان این شورا را به‌عنوان نهاد اصلی سیاست‌گذاری کلان فرهنگ پذیرفتند و بر هماهنگی کامل مدیریت اجرایی با سیاست‌های این شورا تأکید داشتند.

وی ادامه داد: دوستان عضو شورا می‌توانند شهادت دهند که زمان و دقتی که ایشان در این سه سال برای حضور در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی صرف کردند، در مقایسه با کل دولت‌های پیشین کم‌نظیر است.

تحقق عملی نظریه حکمرانی فرهنگی؛ از رکود تا رونق

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به تحولات بنیادین در حوزه فرهنگ طی دولت سیزدهم، اظهار داشت: روز اولی که در سال ۱۴۰۰ وزارت فرهنگ را تحویل گرفتم، اقتصاد کتاب در کشور حدود ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بود؛ اما بودجه وزارت فرهنگ برای مدیریت حوزه کتاب تنها ۳۰ میلیارد تومان بود. این نشان می‌داد که عملاً نظریه رهاسازی فرهنگ و عدم ورود دولت به حوزه مدیریت و نظارت فرهنگی، در عمل محقق شده بود.

مرجعیت‌زدایی از رسانه‌های داخلی و تلاش برای رقابت‌سازی

وی با بیان اینکه مرجعیت‌زدایی از رسانه‌های داخلی، در همان بازه زمانی رخ داد، افزود: نگاه خاصی وجود داشت که می‌کوشید عمداً برای حوزه انحصاری دولت و حاکمیت، رقیب‌سازی کند. هزینه می‌کردند تا مرجعیت را از دولت در حوزه فرهنگ بگیرند. اما آیت‌الله شهید با نگاه عمیق خود، فاصله‌ها و چالش‌ها را یکی‌یکی ترمیم کرد.

فرصت فضای مجازی، نه جایگزین فرهنگ حضوری

این مقام مسئول با اشاره به گسترش سریع بسترهای مجازی در دوران کرونا، گفت: وقتی ما کار را تحویل گرفتیم، این تصور وجود داشت که دیگر تئاتر، سینما، موسیقی و اجتماعات فرهنگی تعطیل شده‌اند و همه چیز باید به پلتفرم‌ها منتقل شود. اما دولت شهید رئیسی فناوری‌های نوین را فرصتی می‌دانست، نه جایگزینی برای فرهنگ حضوری.

وی افزود: در حالی که حدود ۵۵ تا ۶۰ سینمای فعال در کشور داشتیم، در پایان سه سال، این عدد به حدود ۹۰۰ سینما رسید. تعداد تماشاگران سینما نیز سه برابر میانگین دهه ۱۳۹۰ شد. در حوزه موسیقی و تئاتر هم شاهد رشد کم‌سابقه بودیم.

افزایش ۱۸ برابری بودجه فرهنگ؛ از ۱۲۰۰ به ۲۰ هزار میلیارد

اسماعیلی با اشاره به رشد چشمگیر بودجه فرهنگی تصریح کرد: در سال ۱۴۰۰ بودجه حوزه فرهنگ حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان بود، اما در پایان ۱۴۰۳ با افزایش چشمگیر به حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان رسید. این عدد تقریباً ۱۸ برابر شده است.

وی تأکید کرد: این رشد، صرفاً عدد نیست؛ بلکه دولت با پرکردن دست خود در حوزه فرهنگ، امکان مدیریت، نظارت و حمایت واقعی را فراهم کرد. این مهم با همکاری نزدیک مجلس شورای اسلامی، به‌ویژه کمیسیون‌های فرهنگی و تلفیق، شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر دستگاه‌ها محقق شد.

بهره‌مندی فرهنگ از منابع شرکت‌های دولتی و بانک‌ها

وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: یکی دیگر از اتفاقات مهم، تخصیص منابع از محل هزینه‌های شرکت‌های دولتی و بانک‌ها بود که در سال ۱۴۰۳ به عدد چشمگیر ۳۶ هزار میلیارد تومان رسید. این اتفاق‌ها صرفاً در سطح سخن باقی نماند، بلکه کارنامه عملی دولت را تشکیل داد.

بازگشت خودکفایی کاغذ؛ از رکود تا صادرات منطقه‌ای

اسماعیلی در ادامه گفت: روزی که کار را تحویل گرفتیم، تولید کاغذ تحریر در کشور به زیر ۵۰۰ تُن رسیده بود، در حالی که تنها نیاز آموزش‌وپرورش سالانه حدود ۵۰ هزار تُن بود. اما در سال ۱۴۰۲ جشن خودکفایی تولید کاغذ ملی را برگزار کردیم.

وی با اشاره به چاپ ۱۵۵ میلیون جلد کتاب درسی با کاغذ ملی افزود: طبق سیاست‌گذاری انجام‌شده، تا پایان ۱۴۰۳ تولید کاغذ داخلی به ۱۳۰ هزار تُن رسید. طرح‌های در حال احداث نیز می‌توانند ایران را ظرف کمتر از دو سال آینده به صادرکننده عمده کاغذ در منطقه تبدیل کنند.

اسناد بالادستی هنری و تعیین تکلیف حوزه موسیقی

این مقام مسئول با اشاره به وضعیت مبهم بسیاری از حوزه‌های هنری در گذشته گفت: در بسیاری از موضوعات، تکلیف مردم و هنرمندان مشخص نبود؛ مثلاً در حوزه موسیقی، هنرمندان می‌پرسیدند که نگاه دولت به موسیقی چیست؟

وی افزود: در دوره آیت‌الله شهید، همه رشته‌های هنری دارای اسناد بالادستی شدند یا در آستانه ابلاغ بودند. سند موسیقی نیز با نقش‌آفرینی دکتر خسروپناه و همراهی شورای هنر، تهیه و به ابلاغ آیت‌الله رئیسی رسید.

ابلاغ صریح در دفاع از مجوزهای رسمی فرهنگی

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر ضرورت حفظ اقتدار قانونی مجوزهای رسمی فرهنگی، اظهار داشت: در دوره آیت‌الله شهید، به صراحت ابلاغ شد که هیچ نهادی حق ابطال مجوز صادرشده از سوی وزارت فرهنگ را ندارد. دستور داده شد که شورای تأمین استان‌ها نیز تنها در صورت درخواست اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مجاز به ورود به موضوعات فرهنگی هستند.

وی افزود: این تصمیم، گره‌های اجرایی فراوانی را در مدیریت فرهنگی کشور باز کرد و مانع مداخلات غیرقانونی در امور فرهنگی شد.

نوآوری در ساختارها؛ تأسیس بنیادهای تخصصی فرهنگی

وزیر فرهنگ دولت سیزدهم با اشاره به نهادسازی‌های جدید فرهنگی تصریح کرد: تأسیس بنیادهای تخصصی از جمله بنیاد شهر جدید نوآوری‌های فرهنگی، بنیاد ملی تئاتر، بنیاد بین‌المللی حکیم نظامی در حوزه دیپلماسی فرهنگی، و بنیاد پویانمایی کودک و نوجوان از جمله اقدامات مهم ما بود.

او افزود: این‌ها با حداقل امکانات و در چارچوب مأموریت‌های دولت برای تنظیم‌گری و نظارت بر حوزه فرهنگ شکل گرفتند. هدف این بود که اجازه ندهیم، برای مثال، یک شبکه نمایش خانگی شکل بگیرد و بعد اصول حاکم و محتوای آن هیچ تطابقی با ارزش‌های جامعه نداشته باشد. در آن شرایط، دیگر کنترلش دشوار می‌شود و قانون‌مداری نیز کارساز نیست.

نظام‌مند شدن نظارت بر فعالیت هنرمندان

اسماعیلی با اشاره به دغدغه‌های هنرمندان درباره ممنوعیت‌های ناگهانی گفت: برای اولین‌بار، هیأتی در وزارتخانه تشکیل شد که در آن نهادهای قضایی و امنیتی نیز حضور دارند. دیگر هیچ هنرمندی بدون اطلاع و بدون طی فرآیند مشخص دچار ممنوعیت کاری نمی‌شود.

وی ادامه داد: در این هیأت، افراد احضار می‌شوند، صحبت می‌کنند، دلایل را می‌شنوند و دفاع می‌کنند. حتی یک کمیته بالادستی برای تجدیدنظر هم دیده شده است. این یعنی مدیریت و نظارت هوشمندانه، نه سلیقه‌ای.

رویکرد خروجی‌محور به جلسات فرهنگی در دولت شهید رئیسی

وزیر پیشین فرهنگ با تمجید از جدیت آیت‌الله رئیسی در مواجهه با مشکلات گفت: ایشان به هیچ‌وجه اجازه برگزاری جلسات بی‌حاصل را نمی‌دادند. هر نشستی باید با نگاهی به خروجی و حل مسئله برگزار می‌شد. این برای ما یک درس مدیریتی بود.

وی ادامه داد: ما یاد گرفته بودیم که زمان به‌سرعت می‌گذرد و نباید درگیر تعلل شد. ایشان با جدیت دنبال اجرای تصمیمات بودند.

اسماعیلی در پایان سخنانش گفت: ما به مشیت الهی رضایت می‌دهیم، گردن به قضای الهی می‌نهیم و از خداوند متعال عاجزانه مسئلت داریم که به شهدای عزیز ما علو درجات و به همه ما توفیق پیمودن راه نورانی آنان، عاقبت‌به‌خیری و شهادت عنایت فرماید.

*