آغازی برای همکاری‌های مشترک آبی ایران با کشورهای اسلامی

با توجه به اثرات شدید گرمایش زمین و خشکسالی حاکم بر اکوسیستم منطقه، تنش‌آبی ایران و سایر کشورها به سطح نگران‌کننده‌ای رسیده است، بنابراین همکاری‌های منطقه‌ای و حتی بین‌المللی در راستای مدیریت علمی، هوشمندانه و راهبردی مفید و ضروری خواهد بود.

به گزارش ایسنا، جمع‌بندی مقامات ارشد کشورها در زمینه آب مدیریت پایدار آب بر این است که زیرساخت‌های آبی و دسترسی به منابع آب ایمن، قابل اعتماد و مقرون به صرفه و خدمات بهداشتی کافی، استانداردهای زندگی را بهبود می‌بخشد، اقتصادهای محلی را گسترش می‌دهد و منجر به ایجاد مشاغل مناسب‌تر می‌شود. همچنین مدیریت پایدار آب نیز به عنوان محرک اساسی رشد سبز و توسعه پایدار دانسته می‌شود.

در این راستا، با توجه به اثرات شدید گرمایش زمین و خشکسالی پنج‌ساله حاکم بر اکوسیستم منطقه، نخستین دوره کنفرانس وزرای آب سازمان همکاری اسلامی در سال ۲۰۱۲ و در شهر استانبول ترکیه برگزار شد و در آن بر آموزش، ظرفیت‌سازی، تبادل تجربه، تخصص و کمک‌های فنی در زمینه آب تاکید و از پیشنهاد مرکز تحقیقات و آموزش آماری، اقتصادی و اجتماعی کشورهای اسلامی (SESRIC) مبنی بر جمع‌آوری اطلاعات از کشورهای عضو، در مورد نیازها و پیشنهادات همکاری آن‌ها استقبال شد.

با گذشت دو سال، سازمان همکاری اسلامی با همکاری وزارت جنگلداری و امور آب جمهوری ترکیه و موسسه آب ترکیه (SUEN)، کارگاه بین‌المللی مدیریت یکپارچه حوضه آبریز را برگزار کرد و برای دومین بار میزبان کنفرانس وزرای مسئول آب سازمان همکاری اسلامی بود.

بر اساس داده‌هایی که در آن کنفرانس مطرح شد، ۲۳ کشور عضو OIC از تنش آبی و مسائل مربوط به امنیت آب رنج می‌بردند که ۲۴ درصد از جمعیت در کشورهای عضو OIC در مقایسه با ۲۱ درصد در جهان، به منابع آب آشامیدنی بهبود یافته دسترسی نداشتند.

اما در سومین کنفرانس وزرای مسئول آب سازمان همکاری اسلامی که هم مانند دوره‌های قبل در ترکیه و در سال ۲۰۱۶ برگزار شد، جمع‌بندی مقامات ارشد کشورها در زمینه آب مدیریت پایدار آب بر این بود که مدیریت پایدار آب نیز به عنوان محرک اساسی رشد سبز و توسعه پایدار است و در این زمینه مطابق با منشور سازمان همکاری اسلامی، قطعنامه‌ها و توصیه‌های مجامع مختلف سازمان همکاری اسلامی، دبیرخانه عمومی سازمان همکاری اسلامی اقداماتی را برای ارتقای همکاری بین کشورهای عضو در زمینه آب انجام داد.

تنش‌آبی، مسئله همه کشورهای اسلامی

بر اساس اعلام وزارت نیرو، مطابق همین روال دوسالانه، در سال ۲۰۱۸، برای نخستین بار میزبانی کنفرانس وزرای مسئول آب سازمان همکاری اسلامی از ترکیه گرفته شد و به آفریقا رفت تا پایتخت مصر محل هم‌اندیشی درباره مسئله آب باشد.

طی چهارمین اجلاس وزرای امور آب کشورهای اسلامی وزرا و روسای هیئت‌های شرکت‌کننده در این نشست، بیانیه‌هایی صادر کردند که در آن تجربیات خود را در زمینه مدیریت منابع آب به اشتراک گذاشتند. آن‌ها به چالش‌های مختلف پیش روی کشورهایشان و اقدامات انجام شده برای رسیدگی به این چالش‌ها و انتظارات خود از اجرای مؤثر و سریع چشم‌انداز آب در سازمان همکاری اسلامی اشاره کردند.

همچنین آن‌ها بر لزوم هماهنگی بهتر، افزایش تأمین مالی و فناوری‌های بهبود یافته برای فعالیت‌ها و پروژه‌های مرتبط با آب مانند ساخت تأسیسات ذخیره‌سازی آب، تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب، زیرساخت‌های آب آشامیدنی و بهداشتی تأکید کردند و در نهایت طرح اجرایی چشم‌انداز آب سازمان همکاری اسلامی تصویب شد.

اکنون و با فاصله چند سال، پنجمین دوره از کنفرانس وزرای مسئول آب سازمان همکاری اسلامی روز چهارشنبه، ۳۰ مهرماه، به میزبانی عربستان سعودی و با حضور بیش از ۴۹ کشور و ۲۰ وزیر از کشورهای مختلف از جمله ایران، مصر، موریتانی، اندونزی و ... برگزار شد و تمرکز اصلی آن در روز نخست، بر چالش‌ها و برنامه‌ریزی‌های حوزه آب بود و موضوعاتی همچون کمبود منابع، تأثیرات تغییرات اقلیمی، مدیریت پایدار و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در برنامه‌ریزی منابع آب مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

همچنین طی روز دوم این همایش، درباره سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آبی، فناوری‌های نو مانند آب‌شیرین‌کنی، بازیافت آب، سیستم‌های هوشمند و شراکت‌های بین‌المللی برای تأمین پایدار آب گفت‌وگو شد.

طبق اعلام وزارت نیرو، در روز پایانی کنفرانس وزرای مسئول آب سازمان همکاری اسلامی، بیانیه‌های نهایی، پیشنهادهای عملی و برنامه‌های توسعه مشترک برای مدیریت منابع آب با حضور وزیران کشورهای اسلامی به تصویب رسید.

لزوم همگرایی به جای رقابت و منازعه در حفظ منابع آبی

از ایران هم عباس علی‌آبادی، وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران به عنوان متصدی اصلی مدیریت آب کشور حضور داشت.

با توجه به اثرات شدید گرمایش زمین و خشکسالی پنجساله حاکم بر اکوسیستم منطقه، تنش‌آبی ایران به سطح نگران‌کننده‌ای رسیده است، بنابراین همکاری‌های منطقه‌ای و حتی بین‌المللی در راستای مدیریت علمی، هوشمندانه و راهبردی مفید و ضروری خواهد بود.

در این راستا، وزیر نیروی کشورمان در کنفرانس مذکور، با بیان اینکه اگرچه که درخصوص مسائل مربوط به آب می‌توان به رقابت و منازعه پرداخت، اما باتوجه به تاریخ تمدن کشورهای اسلامی که نشان می‌دهد نظام‌های سنتی آب مانند قنات‌ها و انباره‌ها، نشانه‌ای از خرد جمعی و مشارکت اجتماعی مسلمانان بر پایه ایمان، عدالت و علم است، تاکید کرد که زمان آن رسیده که این میراث تمدنی را با علم و ایمان و در قالب سیاست‌های نوین مشترک احیا کنیم.

به گفته او، آب، نه تنها سرچشمه حیات، بلکه مظهر رحمت و نظم الهی در جهان است. این نعمت الهی، بیش از هر زمان دیگری، نیازمند تدبیر، عدالت و همکاری میان امت اسلامی است. مدیریت عادلانه آب، یک انتخاب اجتماعی و یک تکلیف شرعی و اخلاقی است، برهمین اساس همکاری میان کشورهای اسلامی در حوزه آب، تنها یک ضرورت فنی یا اقتصادی نیست، بلکه بخشی از مسئولیت ایمانی ما در برابر نسل‌های کنونی و آینده است.

ایران در این مسیر خودکفایی و توسعه پایدار حوزه آب با کشورهای منطقه و همسایه، تجربه‌های موفقی داشته و در این تجربیات به گفته وزیر نیرو، طراحی و اجرای پروژه‌های انتقال و توزیع آب شرب، احداث صدها سد بزرگ و متوسط با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی، توسعه فناوری‌های بومی تصفیه آب و فاضلاب، آبیاری نوین و پایش کیفی منابع آبی، همه توسط متخصصان ایرانی انجام شده است.

بر این اساس، کشورمان توانسته است با وجود تحریم‌های شدید و ناعادلانه، پروژه‌های بزرگ سدسازی، نیروگاه‌های برق‌آبی و تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب را در داخل و برخی کشورهای دیگر طراحی و اجرا کند.

اما چالش‌های مشترکی میان ایران و کشورهای همسایه از جمله تغییر اقلیم، کاهش بارش، افزایش تبخیر، فشار بر منابع آب سطحی و زیرزمینی و رشد جمعیت وجود داشته و دارد و علی‌آبادی تاکید کرده که در تلاشیم تا در این مسیر به جای رقابت و تقابل، به سوی همگرایی حرکت کنیم. چراکه بر این باوریم که مدیریت پایدار منابع آب، به عنوان منبعی عمومی، نیازمند کنش جمعی و همکاری میان کشورهای اسلامی است.

ایران همچنین سابقه طولانی و مؤثری در مدیریت رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک با کشورهای همسایه خود داشته و تلاش کرده است تا همواره در چارچوب تعامل، همکاری و احترام متقابل به توافقات و معاهدات خود عمل کند و به تاکید وزیر نیرو، مسائل و معضلات زیست‌محیطی و آبی را از مسیر سیاسی دور نگه دارد.

همچنین تبادل تجربیات در مدیریت منابع آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک، استفاده از فناوری‌های نوین برای صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی و کاهش تلفات شبکه‌های توزیع، مدیریت خشکسالی، سیل، آلودگی آب و تأمین آب سالم شرب برای همگان، سرمایه‌گذاری مشترک در زمینه فناوری‌های نوین نمک‌زدایی، تصفیه و بازیافت فاضلاب با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی، تقویت همکاری‌های دو و چندجانبه در مدیریت حوزه‌های آبریز مشترک بر پایه انصاف و اصول پایداری زیست‌محیطی از جمله موضوعاتی بود که در این کنفرانس از سوی ایران بر آن تاکید شد.

از سوی دیگر بهره‌گیری از ظرفیت مهندسی و فنی کشورهای عضو در پروژه‌های زیرساختی آبی، سرمایه‌گذاری مشترک در فناوری‌های نوین بازچرخانی آب، سامانه‌های هوشمند و نمک‌زدایی، گسترش آموزش و توان‌افزایی نیروی انسانی از طریق کارگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مشترک و توسعه الگوهای مدیریت تقاضا در کشاورزی و صنعت با محور عدالت و بهره‌وری و حفظ محیط زیست از جمله محورهایی بود که عباس علی‌آبادی وزیر نیرو در زمینه همکاری میان کشورهای اسلامی به آن اشاره کرد.

وزیر نیرو همچنین ضمن پیشنهاد تشکیل دو نهاد شورای تأمین پایدار آب و غذای کشورهای اسلامی و مرکز نوآوری آب کشورهای اسلامی برای انتقال فناوری و تجربه را در راستای اجرایی‌سازی این اهداف، گفت: نحوه اداره و ساختار آنها می‌تواند در کارگروهی مشترک از نمایندگان کشورهای عضو بررسی و نتایج آن در کنفرانس آتی ارائه شود.

علی‌آبادی اظهار کرد: اگرچه که درخصوص مسائل مربوط به آب می‌توان به رقابت و منازعه پرداخت، اما باتوجه به تاریخ تمدن کشورهای اسلامی که نشان می‌دهد نظام‌های سنتی آب مانند قنات‌ها و انباره‌ها، نشانه‌ای از خرد جمعی و مشارکت اجتماعی مسلمانان بر پایه ایمان، عدالت و علم است، زمان آن رسیده که این میراث تمدنی را با علم و ایمان و در قالب سیاست‌های نوین مشترک احیا کنیم. امیدواریم تا با تکیه بر تجربیات خود، امت اسلامی بتواند جبهه‌ای واحد برای تأمین امنیت آبی و حفاظت از منابع مشترک در سطح جهان اسلام تشکیل دهد.

آغاز به کار کارگروه‌های تخصصی همکاری‌های مشترک آبی

نکته مهم دیگر این است که طبق اعلام وزارت نیرو، به دنبال برگزاری پنجمین کنفرانس وزرای مسئول آب سازمان همکاری اسلامی OIC عربستان سعودی، کارگروه‌های تخصصی همکاری‌های مشترک آبی ایران و عربستان در جده آغاز به کار کرده است.

بر این اساس کارگروه‌های تخصصی همکاری جلسات آب مشترک با حضور وزرا و معاونان آب همه کشورهای حاضر هم برگزار شده و مسئولان ارشد وزارت نیروی ایران هم معرفی توانمندی‌ها و نحوه‌ی مدیریت منابع آب ایران به کشورهای اسلامی، تلاش کردند تا سطح تعامل و همکارهای اسلامی بین ایران و سایر کشورهای اسلامی از جمله عربستان را ارتقاء دهند.

تلاش برای توسعه همکاری‌های مشترک آبی ایران با عربستان سعودی

طبق اعلام، یکی از محورهای سفر وزیر به عربستان سعودی و شرکت در کنفرانس وزرای مسئول آب سازمان همکاری اسلامی، توسعه همکاری‌های مشترک آبی با کشور عربستان سعودی و دیگر کشورهای اسلامی است.

ایران اعلام کرده که مایل است سخاوتمندانه تجربیات خود را در حوزه مدیریت منابع آب در اختیار همه کشورها قرار دهد. چرا که منابع آبی ایران از طریق بیش از ۳۰۰ سد، چاه‌های زیرزمینی، رودخانه‌ها و منابع آبی مشترک با همسایگان مانند ترکیه، افغانستان و ترکمنستان تامین می‌شود. از این میزان ۴ درصد برای مصارف شرب و مابقی برای صنعت و کشاورزی اختصاص می‌یابد.

بر این اساس در این کنفرانس بر توانمندی شرکت‌های دانش بنیان ایرانی تاکید و به بیش از هزار اختراع این شرکت‌ها در حوزه آب و برق اشاره شده است و همچنین از مسئولان عربستانی دعوت شده که به منظور بازدید از این اختراعات به ایران سفر کنند.

بسیاری از کشورهای منطقه و جهان در حال حاضر مشتری محصولات فنی و مهندسی آب و برق ایران هستند و ایران علاقمند است این تعاملات خود را با سایر کشورها از جمله عربستان نیز گسترش دهد.

*