ترکیه حاضر به چاپ اسکناس درشت‌تر نشد

بانک مرکزی ترکیه با وجود تورم بالا که ارزش اسکناس‌های موجود را کاهش داده است، هیچ برنامه‌ای برای انتشار اسکناس‌های جدید لیر ترکیه با ارزش بالاتر، ندارد و چنین اقدامی در دست بررسی نیست.

به گزارش ایسنا، بانک مرکزی ترکیه در پاسخ کتبی رسمی به پایگاه خبری «ترکیه تودی» اعلام کرد انتشار هرگونه اسکناس جدید بر اساس تحلیل‌های اقتصاد کلان و مالی و همچنین ارزیابی‌های فنی تعیین می‌شود. همچنین افزود: تغییرات در ترکیب اسکناس‌های در گردش و تحولات در ابزارها و روش‌های پرداخت غیرنقدی در ترکیه در این چارچوب به دقت رصد می‌شود و در حال حاضر، بانک مرکزی هیچ کار مداومی برای انتشار اسکناس جدید ندارد.

در حال حاضر در ترکیه، ۶ نوع اسکناس لیر ترکیه شامل اسکناس‌های پنج، ۱۰، ۲۰، ۵۰ و ۱۰۰ لیر و همچنین اسکناس ۲۰۰ لیر (۴.۷۸ دلار) در گردش است، اما رشد تورم و کاهش ارزش پول، باعث شده است مردم به استفاده از کارت‌ها روی بیاورند.

کاهش ارزش بزرگ‌ترین اسکناس ترکیه و افزایش استفاده از کارت

عدم تمایل بانک مرکزی ترکیه به چاپ اسکناس‌های جدید لیر، در بحبوحه افت شدید ارزش این ارز در سال‌های اخیر، به ویژه از نوامبر ۲۰۱۹ که تورم دو رقمی شد و تا سپتامبر ۲۰۲۵ بدون وقفه ادامه داشت، صورت می‌گیرد. تا سپتامبر سال ۲۰۲۵، تورم ۸۷ درصد از ارزش لیر ترکیه را کاهش داده است، در حالی که قیمت مصرف‌کننده از نوامبر ۲۰۱۹ تاکنون، ۶۷۰.۱ درصد افزایش یافته است.

این اساسا به این معنی است که اکنون حداقل ۱۵۴۰ لیر برای خرید همان سبد کالایی که در آن زمان ۲۰۰ لیر قیمت داشت، نیاز است، یا اینکه اکنون برای پوشش همان هزینه‌ها، به بیش از هفت اسکناس ۲۰۰ لیری نیاز است.

طبق اعلام کنفدراسیون اتحادیه‌های کارگری ترکیه، مبلغ مورد نیاز برای پوشش نیازهای غذایی اساسی ماهانه در سپتامبر، به ۲۷۰۹۰ لیر افزایش یافت که معادل بیش از ۱۳۵ اسکناس ۲۰۰ لیر، در مقایسه با تنها ۱۰ اسکناس در نوامبر ۲۰۱۹ است.

این وضعیت، انجام تراکنش‌های روزانه از طریق پول نقد را به میزان فزاینده‌ای دشوار کرده و این وضعیت، در افزایش استفاده از کارت‌های اعتباری و نقدی در میان شهروندان منعکس شده است. طبق اعلام مرکز کارت‌های بین بانکی ترکیه، تعداد کل پرداخت‌های انجام شده با کارت‌های نقدی و اعتباری در سپتامبر بر مبنای سالانه، به ۱۸.۵ میلیارد رسید که نسبت به ۵.۹۱ میلیارد ثبت شده در نوامبر ۲۰۱۹، رشد ۲۱۳ درصدی داشت. ارزش کل تراکنش‌ها نیز با ۲۰۷۶ درصد افزایش، از ۹۲۸.۲۴ میلیارد لیر (۱۶۱.۷ میلیارد دلار) به ۲۰.۲ تریلیون لیر (۴۹۵.۰ میلیارد دلار) رسید.

بیش از نیمی از اسکناس‌های در گردش، اسکناس‌های ۲۰۰ لیر هستند

تاثیر کاهش ارزش لیر و نیاز روزافزون به اسکناس‌های با ارزش بالاتر، در ترکیب پول رایج ترکیه نیز منعکس شده است. اسکناس‌های ۲۰۰ لیر که در نوامبر ۲۰۱۹، فقط ۱۰.۹ درصد از کل اسکناس‌های لیر در گردش را تشکیل می‌دادند، تا سپتامبر ۲۰۲۵، سهمشان به ۵۸.۷ درصد افزایش یافت و به ارزشمندترین و پرکاربردترین اسکناس تبدیل شدند.

طبق داده‌های بانک مرکزی ترکیه، تا سپتامبر ۲۰۲۵، در مجموع ۶.۲۹ میلیارد اسکناس لیر ترکیه در گردش بود که ۳.۶۹ میلیارد قطعه از آن، اسکناس‌های ۲۰۰ لیری هستند.

از نوامبر ۲۰۱۹، تعداد کل اسکناس‌های در گردش ۱۹۵.۵ درصد افزایش یافته که عمدتا به دلیل افزایش اسکناس‌های ۲۰۰ لیری است که حجم آنها ۱۴۹۰ درصد افزایش یافته است، در حالی که سایر اسکناس‌ها تقریبا بدون تغییر باقی مانده‌اند.

اسکناس ۱۰۰ لیری با ۸۹۱.۰۸ میلیون قطعه در گردش، دومین اسکناس پر گردش، پس از اسکناس ۲۰۰ لیری است که فقط ۱۲ درصد افزایش در مدت مشابه را نشان می‌دهد.

در میان اسکناس‌های کم‌ارزش‌تر، اسکناس‌های ۱۰ لیری و پنج لیری، بیشترین سهم را دارند که به ترتیب ۶۰۳.۴۶ میلیون و ۵۴۶.۶۹ میلیون قطعه هستند و افزایش ۱۵۱.۸ درصدی و ۱۰۴.۹ درصدی را نشان می‌دهند و ۹.۵ درصد و ۸.۶ درصد از کل اسکناس‌های در گردش را تشکیل می‌دهند.

در مقابل، اسکناس ۵۰ لیره‌ای، تنها اسکناس میان‌رده‌ای است که حجم گردش آن ۲۵.۴ درصد کاهش یافته و به ۲۶۵.۷۲ میلیون قطعه رسیده و اکنون تنها ۴.۲ درصد از کل گردش مالی را تشکیل می‌دهد.

مقاومت بانک مرکزی ترکیه در برابر چاپ اسکناس درشت‌تر

ترکیه از سال ۲۰۰۵ که اصلاحات ارزی بزرگ حذف شش صفر را انجام داد و یک میلیون لیر را به یک لیر تبدیل کرد و لیر ترکیه را از وضعیت خود به عنوان یکی از کم‌ارزش‌ترین ارزهای جهان ارتقا داد، همان واحد پولی را حفظ کرده است.

این اصلاحات که برای بازگرداندن اعتماد به پول ملی و تسهیل معاملات مالی طراحی شده بود، همچنین ساختار اسکناس را ساده کرد و انواع اسکناس‌ها را از ۱۵ اسکناس، به پنج اسکناس کاهش داد و گذار ترکیه به یک چارچوب پولی پایدارتر تحت عنوان «لیر جدید ترکیه» را تقویت کرد.

در سال ۲۰۰۹، با تصمیم هیات دولت، کلمه «جدید» از اسکناس‌های لیر ترکیه حذف و طرح‌های جدیدی معرفی شد، در حالی که سکه یک لیری، جایگزین اسکناس یک لیری شد و یک اسکناس ۲۰۰ لیر جدید به جای آن اضافه شد. از آن زمان، ترکیب اسکناس‌ها بدون تغییر باقی مانده است.

بحث‌ها بر سر نیاز به اسکناس‌های با ارزش بالاتر در سال‌های اخیر با توجه به این شرایط تشدید شده است و بسیاری بر این باورند که افزایش شدید قیمت‌ها، قدرت خرید اسکناس‌های موجود را به شدت کاهش داده و معاملات نقدی روزمره را برای مصرف‌کنندگان و سیستم مالی دشوار و به طور فزاینده‌ای غیرعملی کرده است.

در سال ۲۰۲۱، به ویژه پس از آنکه نرخ تورم در اکتبر به رکورد ۸۵.۵ درصد رسید، بسیاری از اقتصاددانان پیش‌بینی کردند که بانک مرکزی ترکیه، اسکناس‌های جدیدی با ارزش ۵۰۰ و ۱۰۰۰ لیر منتشر خواهد کرد. با این حال، ساهاپ کاوچی‌اوغلو، رئیس وقت بانک مرکزی، گمانه‌زنی‌ها مبنی بر آماده‌سازی برای انتشار اسکناس‌های جدید را رد کرد.

حافظ ارکان، رئیس بانک مرکزی در سال ۲۰۲۳، همین دیدگاه را تکرار و استدلال کرد که تحولات بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۱ با پیش‌بینی‌ها سازگار بوده و صحت ساختار ارزش فعلی را تائید می‌کند.

پس از ارکان، فاتح کاراهان، رئیس فعلی بانک مرکزی ترکیه، نیز چنین گمانه‌زنی‌هایی را در سال ۲۰۲۴ رد کرد و با اشاره به توسعه سیستم‌های پرداخت دیجیتال و کارتی اظهار کرد: هیچ آماده‌سازی برای اسکناس‌های جدید در حال انجام نیست.

چرا ترکیه هنوز از اسکناس‌های یکسان استفاده می‌کند؟

در سال‌های اخیر، وزارت خزانه‌داری و دارایی ترکیه، مبارزه علیه تراکنش‌های نقدی ثبت‌ نشده را از طریق نظارت مالی شدیدتر و گسترش زیرساخت‌های پرداخت دیجیتال تشدید کرده است.

ترویج پرداخت‌های کارتی و الکترونیکی که اکنون برای اکثر تراکنش‌های خرده‌فروشی استفاده می‌شود، به عنوان ابزاری کلیدی برای افزایش شفافیت و رعایت مالیات در نظر گرفته می‌شود.

طبق گزارش ۲۰۲۵ شرکت «ارنست و یانگ»، اقتصاد سایه ترکیه که به عنوان اقتصاد ثبت‌ نشده نیز شناخته می‌شود، ۱۶.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور معادل حدود ۱۷۹ میلیارد دلار را تشکیل می‌دهد، در حالی که زیان‌های مالی دولت بین ۳۳ تا ۴۴ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

ظاهرا سیاست‌گذاران بر این باورند که انتشار اسکناس‌های درشت‌تر می‌تواند با تشویق فعالیت‌های مبتنی بر پول نقد و تضعیف نظارت، این تلاش‌ها را تضعیف کند.

بر اساس گزارش ترکیه تودی، به گفته اوگور گورسس، اقتصاددان سابق بانک مرکزی ترکیه، اسکناس‌های با ارزش بالاتر همچنین به عنوان عاملی تلقی می‌شوند که می‌تواند به برداشت عمومی از تورم مداوم دامن بزند و اعتماد به ارزش پول را تضعیف کند.

*