چالش حیوان‌گزیدگی و مرگ‌های ناشی از هاری

با افزایش موارد حیوان‌گزیدگی و مرگ ناشی از بیماری صددرصد کشنده «هاری»، ضرورت تولید داخلی داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری بیش از پیش احساس می‌شود؛ در همین راستا مدیرکل دفتر تضمین کیفیت سازمان انتقال خون، با تأکید بر چالش‌های جهانی تأمین این داروی حیاتی، از آغاز پروژه جمع‌آوری پلاسما در پنج شهر کشور برای تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری خبر داد که می‌تواند جان صدها فرد در معرض خطر را نجات دهد.

دکتر علی واشقانی فراهانی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه بیماری «هاری» از جمله چالش‌های نظام سلامت است، اظهار کرد: هنگامی که که گزش توسط حیوان اتفاق می‌افتد، فرد علاوه‌ بر واکسن هاری می‌بایست داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری نیز دریافت کند. مکانیزم واکسن به نحوی است که سبب ایجاد ایمنی فعال در بدن می‌شود؛ تزریق واکسن، سبب تحریک بدن و تولید آنتی‌بادی می‌شود. به عبارت دیگر، بدن فرد گزیده شده به واسطه تزریق واکسن تولید آنتی‌بادی می‌کند و سبب ایمنی بدن می‌شود.

هاری، یک بیماری مرگبار

مدیرکل دفتر تضمین کیفیت سازمان انتقال خون گفت: هاری، یک بیماری خطرناک و صددرصد کشنده است. با توجه به ویژگی هاری، این احتمال وجود دارد که زمان کافی برای ایجاد ایمنی فعال در بدن فرد گزیده شده وجود نداشته باشد و به همین دلیل «ایمنی غیرفعال» برای او در نظر می‌گیرند. منظور از ایجاد ایمنی غیرفعال این است که ایمونوگلوبولین افراد اهداکننده‌ای که واکسن هاری دریافت‌ کرده‌اند و سطح ایمنی آنها بالا رفته است به فردی که مورد گزش قرار گرفته، تزریق می‌شود. ایمونوگلوبولین تزریق شده با عامل هاری مقابله می‌کند تا فرصت ایجاد ایمنی فعال در بدن فرد گزیده شده فراهم شود.

نیاز به داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری

او با بیان اینکه تمام گزش‌ها به تزریق ایمونوگلوبولین ضدهاری نیاز ندارند، توضیح داد: سطح گزش وسیع، وجود بزاق یا آثار خون حیوان در فرد گزیده‌ شده، احتمال هار بودن حیوان و عدم دریافت واکسن در گذشته جزو مواردی هستند که نیاز به دریافت داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری دارند. اگر فرد گزیده شده هرکدام از این شرایط را داشته باشد، علاوه بر دریافت واکسن می‌بایست داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری دریافت کند.

جمع‌آوری پلاسما برای تولید ایمونوگلوبولین ضدهاری

واشقانی با بیان اینکه تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری به پلاسما نیاز دارد، گفت: تولید این دارو به پلاسمای افرادی نیاز دارد که واکسن هاری را دریافت کرده باشند و سطح ایمنی بدن آنها بالا رفته باشد. به عبارت دیگر، پلاسمای افرادی را نیاز داریم که آنتی‌بادی در بدن آنها ایجاد شده باشد. با توجه به اینکه تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری به پلاسما نیاز دارد اهداکنندگان می‌بایست در مراکز انتقال خون حاضر شوند تا واکسن هاری دریافت کنند. افرادی که داوطلب اهدای پلاسما برای تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری هستند، می‌بایست مصاحبه‌های پزشکی و آزمایش‌های سلامت را سپری کنند تا از وضعیت سلامت و واجد شرایط بودن آنها مطلع شویم.

او ادامه داد: هنگامی که از شرایط داوطلبان اهدای پلاسمای تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری اطمینان حاصل کردیم از داوطلبان می‌خواهیم واکسن دریافت کنند. پس از تزریق واکسن، یک ماه فرصت استراحت در اختیار داوطلبان قرار می‌دهیم تا میزان ایمنی و سطح آنتی‌بادی افراد افزایش یابد تا شرایط اهدا فراهم شود. هنگامی که اهدا انجام شود، انجام آزمایش‌های سلامت پلاسما و کنترل کیفی انجام می‌شود تا از سلامت پلاسمای اهدایی مطلع شویم. پس از اینکه از استاندارد پلاسمای اهدایی اطمینان حاصل کردیم، پلاسما به پالایشگاه‌های خون ارسال می‌شود تا در آن مراکز به دارو تبدیل شود. سرانجام، داروی تولید شده به مراکز پیشگیری از هاری ارسال می‌شود.

چالش‌های تامین داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری

مدیرکل دفتر تضمین کیفیت سازمان انتقال خون با بیان اینکه تامین داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری با چالش‌های فراوانی مواجه است، توضیح داد: شرکت‌های محدودی در سطح جهان نسبت به تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری اقدام می‌کنند، چرا که پلاسمای مورد نیاز تولید این دارو محدود است اما بسیار ارزشمند به حساب می‌آید. در گذشته، این دارو به کشور وارد می‌شد اما پس از پاندمی کرونا با چالش‌های فراوانی در زمینه تامین این دارو مواجه شدیم. همچنین تحریم‌ها مزید بر علت شد و دسترسی به داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری را سخت‌تر کرد. حدود ۲ تا ۳ سال است که سازمان غذا و دارو در زمینه تامین داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری با مشکلات فراوانی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

ورود به تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری

واشقانی ادامه داد: با توجه به مشکلاتی که در زمینه تامین داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری وجود دارد، به موضوع تولید این دارو ورود کرده‌ایم. سازمان انتقال خون به جمع‌آوری پلاسمای مورد نیاز تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری ورود کرده و همچنین دو شرکت اعلام آمادگی کرده‌اند که اگر پلاسمای مورد نیاز را دریافت کنند، داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری را تولید می‌کنند. در حال حاضر، چرخه شکل‌گیری و جمع آوری پلاسما و تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری در کشور در حال شکل‌گیری است.

جمع‌آوری پلاسما در ۵ شهر برای تولید داروی ضدهاری

وی درباره سبقه جمع‌آوری پلاسمای مورد نیاز داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری توضیح داد: این پروژه در شهر تهران آغاز شده و علاوه بر تهران شهرهایی که پلاسمای مورد نیاز تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری در آن جمع‌آوری می‌شود به پنج مورد رسیده است. این پروژه همچنین در شهرهای بابل، گرگان، مشهد و اصفهان نیز اجرا می‌شود. به دلیل اینکه شرکت‌های داروسازی در تهران مستقر هستند و جمعیت ساکن پایتخت نسبت به سایر شهرهای دیگر بیشتر است، تهران به شهرهایی که پلاسما با هدف تولید دارو ایمونوگلوبولین ضدهاری جمع‌آوری می‌شود، اضافه شد.

او با بیان اینکه توسعه برنامه جمع‌آوری پلاسما برای داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری در دستور کار قرار دارد، گفت: سازمان انتقال خون درنظر دارد که برنامه جمع‌آوری پلاسما با هدف تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری را گسترش دهد. اگرچه توسعه این برنامه در دستور کار است اما فرایند اجرایی به این نحو است که بر یک شهر به طور کامل متمرکز می‌شویم و هنگامی که طرح را در یک شهر به سرانجام رساندیم، اجرای آن را در یک شهر دیگر آغاز می‌کنیم. به طور قطع، گسترش این برنامه در دستور کار است تا در زمینه پلاسما و تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری به خودکفایی برسیم.

ضرورت تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری

مدیرکل دفتر تضمین کیفیت سازمان انتقال خون گفت: بررسی‌ها بیانگر این است که در زمینه داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری خلاء وجود دارد. در چنین شرایطی، تولید دارو منطقی به نظر می‌رسد و از نظر اقتصادی برای شرکت‌های تولیدکننده مقرون به صرفه و منطقی است. در حال حاضر، سیستم بهداشت و درمانی کشور با مشکلات فراوانی در زمینه تامین داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری مواجه است ولی این در حالی است که می‌توانیم این دارو را در کشور تولید کنیم. مشکلی در زمینه فقدان تولیدکننده وجود ندارد؛ علاوه بر دو شرکت ایرانی که به پای کار آمده‌اند، یک شرکت خارجی نیز برای تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری اعلام آمادگی کرده است. به این منظور پلاسما به میزان کافی و در زمان مناسب در اختیار شرکت‌های تولیدکننده قرار گیرد تا نسبت به تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری اقدام کنند.

افزایش حیوان‌گزیدگی در سال‌های اخیر

واشقانی با بیان اینکه نیاز به داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری در کشور کم نیست، تصریح کرد: براساس اعلام مسئولان وزارت بهداشت، ۸ نفر در ۶ ماهه نخست سال به دلیل ابتلا به هاری جان خود را از دست داده‌اند. آمار و ارقام حیوان گزیدگی که عدد بالایی محسوب می‌شود و همچنین میزان ابتلا به هاری، مهر تاییدی برای نیاز کشور به این دارو است. همچنین بررسی آمار و ارقام حیوان گزیدگی سال‌های اخیر با سال‌های گذشته بیانگر این است که میزان حیوان‌گزیدگی افزایش یافته است؛ چرا که با مسائلی مانند غذارسانی به حیوانات بلاصاحب و افزایش نگهداری از حیوانات خانگی مواجه هستیم.

شرایط اهداکنندگان پلاسما

او درباره شرایط اهداکنندگان پلاسما گفت: افراد ۱۸ تا ۶۰ ساله می‌توانند نسبت به اهدای پلاسما اقدام کنند اما هرچه جوان‌تر باشند واجد شرایط‌تر هستند. فاکتورهای سلامت برای اهدای پلاسما در نظر گرفته می‌شود اما تعداد این فاکتورها با افزایش سن افراد کاهش می‌یابد و به همین دلیل است که ترجیح می‌دهیم افراد جوان‌تر نسبت به اهدای پلاسما اقدام کنند. هر چقدر افراد به ۶۰ سال نزدیک‌تر باشند، سن اهدای پلاسما در آنها کاهش می‌یابد.

جمع‌آوری پلاسما یک کار عملیاتی نه کارآزمایی بالینی و مطالعاتی

مدیرکل دفتر تضمین کیفیت سازمان انتقال خون گفت: جمع‌آوری پلاسما برای تولید داروی ایمونوگلوبولین ضدهاری یک کار مطالعاتی نیست بلکه یک کار عملیاتی است. برخی تصور می‌کنند که این اقدام سازمان انتقال خون یک کار مطالعاتی و کارآزمایی بالینی برای واکسن هاری است اما واکسنی که در این پروژه استفاده می‌شود، همان واکسنی است که در مراکز پیشگیری و درمان هاری تزریق می‌شود. این احتمال وجود دارد که واکسن برای برخی با عارضه‌هایی همراه باشد اما تیم پزشکی و پرستاری که در این پروژه حضور دارند، دوره‌های آموزشی را سپری کرده‌اند و این پروژه را به دقت انجام می‌دهند. بازهم تاکید می‌کنم به دلیل اینکه تمام اهداکنندگان می‌بایست مراحل پایش سلامت را سپری کنند، احتمال بروز عارضه ناشی از تزریق واکسن برای این افراد بسیار کم است.

*