واقعا زلزله‌ها در فصل سرد بیشتر رخ می‌دهند؟

زلزله نیمه شب یازدهم مهر در زواره اصفهان این سوالات را مجددا مطرح کرد که چرا اغلب زمین‌لرزه‌ها در شب و نیمه دوم سال به وقوع می‌پیوندند و چرا شهروندان قم و تهران به‌رغم فاصله قابل‌توجه با مرکز زمین‌لرزه آن را حس کردند.

به گزارش ایسنا، روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: بامداد جمعه، پایتخت لرزید، اما محل اصلی زمین‌لرزه ۲۴۷کیلومتر دورتر از تهران و خارج از این استان بود. روزهای گذشته هم زمین‌لرزه‌ای با قدرت ۵.۳ ریشتر، در عمق ۱۰ کیلومتری زواره (استان اصفهان) به وقوع پیوست. یک زلزله‌شناس درباره علت «احساس زمین‌لرزه زواره در مناطق وسیعی از تهران» به «دنیای‌اقتصاد» گفت، مجموعه‌ای از عوامل شامل عمق فعالیت گسل، فاصله بین موقعیت رومرکز زلزله با شهرهای دچار لرزش و همچنین جنس خاک در میزان سرایت امواج زمین‌لرزه به شهرهای اطراف و احساس لرزش در این امر تاثیرگذار است. در این گزارش به دو پرسش کلیدی دیگر نیز پاسخ داده شده‌است.

زلزله نیمه شب یازدهم مهر در زواره اصفهان این سوالات را مجددا مطرح کرد که چرا اغلب زمین‌لرزه‌ها در شب و نیمه دوم سال به وقوع می‌پیوندند و چرا شهروندان قم و تهران به‌رغم فاصله قابل‌توجه با مرکز زمین‌لرزه آن را حس کردند. علی‌بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به این ۳ سوال پاسخ داد و تاکید کرد که داده‌های آماری وقوع زلزله بیشتر در شب و فصول سرد سال را رد می‌کند، اما احتمالا احساس زلزله در شب بیشتر از روز است. بیت‌اللهی در شرح زلزله نیمه شب یازدهم مهر ماه گفت: به گزارش مرکز زلزله‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، زلزله ۵.۳ ریشتری در عمق ۱۰ کیلومتری زمین در ساعت ۵ دقیقه بامداد شهر زواره اصفهان را لرزاند. البته موسسه زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا شدت این زلزله را ۵.۱ ریشتر اعلام کرد.

وی در خصوص گسل مسبب زلزله گفت: در خصوص گسل مسبب زلزله ابهام وجود دارد، اما برمبنای نقشه گسل‌های حسامی، گسل مسبب زلزله بدون نام در غرب رومرکز است. براساس داده‌های نوین لرزه‌خیزی ایران از اوایل سال ۱۳۸۵ و در شعاع یک درجه از رومرکز زلزله کنونی، تا یازدهم مهر امسال (بازه ۱۹ ساله) در این منطقه ۳۳۱ زلزله با بزرگی ۲.۵ ریشتر و بالاتر به وقوع پیوسته که از این تعداد ۱۳ زلزله بزرگی ۴ تا ۵ ریشتری داشته و مابقی کمتر از ۴ ریشتر بوده است.

وی در پاسخ به این سوال که مردم معتقدند اغلب زلزله‌ها در فصول سرد به وقوع می‌پیوندند گفت: داده‌های رسمی از زلزله‌های ثبت شده در کشور طی ۴۰ سال اخیر این گفته را تایید نمی‌کند. از زلزله‌های بیش از ۵.۵ ریشتری که در کشور طی ۴۰ سال اخیر (منتهی به نیمه سال ۲۰۲۰) رخ داده، ۱۶۹ مورد در نیمه اول سال و ۱۱۸ مورد در نیمه دوم سال به وقوع پیوسته است. در رخداد زلزله اصل تجمع تنشی است که بتواند لایه‌های سنگی زمین را به ضخامت ۵ تا ۳۰ کیلومتر و در طول ۱۰ تا ۵۰ کیلومتر بگسلد، این ابعاد خارق الوصف است و گسیختگی آن، به عظمتی از انرژی نیاز دارد که ابر و خورشید و ماه و باد و باران در مقابل آن هیچ انگاشته می‌شود. وقتی تنش به حد فوق بحرانی و در آستانه گسیختگی لایه‌ها می‌رسد همزمان شدن رخداد با هر عاملی مانند وزش باد، بارندگی و ابر ماه و... این معنی را که عامل زلزله اینها هستند در ذهن متبادر می‌سازد که با توجه به ابعاد و اندازه تنشی که گفته شد، تنها یک اتفاق تصادفی است و نه بیش. وی ادامه داد: با وجود این، احتمالا مردم در فصول سرد سال زمان بیشتری را در خانه سپری می‌کنند و این موضوع به‌خصوص در ساعات پایانی روز و شب باعث می‌شود که حس زمین‌لرزه در آنها شدت بگیرد.

بیت‌اللهی در خصوص بروز اغلب زمین‌لرزه‌ها در شب نیز گفت: داده‌های آماری چنین موضوعی را نیز رد می‌کند؛ با وجود این از آنجا که شهرها در شب آرام و تردد خودروها به حداقل می‌رسد، مردم زلزله‌های شب را بیشتر حس می‌کنند و در خاطرشان ماندگار می‌شود. وی ادامه داد: از زلزله‌های بیش از ۵.۵ ریشتری که در کشور طی ۴۰ سال اخیر (منتهی به نیمه سال ۲۰۲۰) به وقوع پیوسته، ۱۵۴ مورد در روز و ۱۳۷ مورد در شب بوده است. در واقع به لحاظ آماری تفاوت معناداری میان تعداد زلزله در شب، روز و فصول مختلف وجود ندارد.

این زلزله‌شناس در پاسخ به این سوال که چرا تهرانی‌ها به‌رغم فاصله قابل‌توجه با مرکز زلزله، آن را حس کردند گفت: فاصله مستقیم مرکز زلزله با تهران ۲۴۷ کیلومتر بود، در عین حال بخشی از شهروندان تهران زمین‌لرزه را حس کردند. نوع خاک و زمان وقوع آن در حس شدن آن در پایتخت اثرگذار بود. بروز زلزله در ساعات ابتدایی نیمه شب و پایین بودن تردد در شهر باعث شد تا بخشی از مردم آن را حس کنند. در عین حال نوع جنس خاک در حس شدن شدت زلزله اثرگذار است؛ معمولا در منطقه‌ای که خاک زمین نرم‌تر باشد، زلزله‌های دورتر بیشتر از منطقه‌ای که خاک زمین متراکم است حس می‌شود. بخشی از تهران دارای خاک نرم آبرفتی ریزدانه بوده است. در عین حال شدت زلزله‌های دور در ساختمان‌های بلندمرتبه بیش از خانه‌های با طبقه کمتر حس می‌شود.

*