حملات تروریستی مبدا تاریخ هستند اما کدام تاریخ؟

سپتامبر همواره ماهی خونین در تاریخ بوده است؛ از کودتای «پینوشه» در شیلی تا «‌حملات ۱۱ سپتامبر» در آمریکا. اما آیا واقعا یازده سپتامبر «چشم‌گیرترین تروریسم» بود؟ وقتی تاریخ را فراتر از مرزهای آمریکا نگاه کنیم، می‌بینیم تروریسم محدود به نیویورک و واشینگتن نیست.

به گزارش ایسنا، اخیرا در تهران کتابی درباره شَر دیدم. متنی که ادعا می‌کرد «قرن جدید با یازده سپتامبر شروع شده است. یازده سپتامبر چشم‌گیرترین نمونه تروریسم بود. شم نمادسازی القاعده این میزان موفقیت را تضمین می‌کرد؛ ایجاد تصویری تقریبا جهانی مبنی بر این که توانایی ما در هدایت جهان بی‌نهایت متزلزل‌تر از توانایی ما در روز قبل از یازده سپتامبر است» و غیره و غیره و غیره.

البته بدون شک یازده سپتامبر جهان را تغییر داد. جهان را به آن معنی که تا پیش از آن وجود داشت تغییر داد. روال سوار شدن به هواپیما را تغییر داد. بسیاری از روال‌های امنیتی و مسافرتی که تا آن زمان وجود داشت را عوض کرد و غیره ولی این تصویر که یازده سپتامبر «چشم‌گیرترین نمونه تروریسم است»‌ بیش از آن که با واقعیت نسبتی داشته باشد، زاده یک ذهنیت آمریکایی است که به لطف ترجمه بی‌وقفه متون سانتی مانتال٬ کم کم به تمام جهان هم سرایت کرده است.

بدون هیچ کوششی برای توجیه آنچه در یازده سپتامبر بر سر آمریکا و جهان آمد خوب است به این فکر کنیم که یک گروه شبه‌نظامی عمدتا سنت‌گرا اصلا چرا باید به این فکر می‌کرد که راه بی‌افتد برود در آمریکا چند برج را روی سر مردم خراب کند؟ یکی از دلایل آن به ماجرای تخریب ساختمان سازمان آزادی بخش فلسطین در لبنان توسط اسراییل برمی‌گردد. هرچند القاعده هیچ‌وقت نگفت که یازده سپتامبر در پاسخ به آن عملیات انجام شده است اما درخواست آنها همواره این بود که آمریکا جُل و بساطش را از منطقه جمع کند و برود در مرزهای خودش مستقر شود و آمریکا به این خواسته به خصوص از طرف شاخه نظامی طالبان که خودش دست ساخته آمریکا برای مقابله با پیش‌روی شوروی در افغانستان بود نمی‌توانست مسموع باشد.

هرچه باشد آخر سر آمریکا به القاعده نگاه می‌کرد و می‌گفت: «‌ یکی از دلایل وجود شما از همان ابتدا حضور ما در منطقه بوده است و طبیعی است که شما نمی‌توانید ما را از منطقه بیرون کنید.».

«فیلپ گردون»، مشاور سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه در دولت اوباما این موضوع را در کتاب خودش با عنوان «باختن نبرد طولانی» به خوبی و با دقت توضیح داده است.

حالا برگردیم سر بحث اصلی، بر سر این سوال که چگونه جمع‌بندی «یازده سپتامبر چشم‌گیرترین نمونه تروریسم بود» طوری تثبیت شده است که انگار حقیقتی قطعی مثل جوش آمدن آب در صد درجه است. ماجرا را می‌توان این طور دید که تا پیش از یازده سپتامبر خاک آمریکا در قاره آمریکا عموما هدف حملات نیروهای خارجی قرار نگرفته بود. هرچند حملات متعدد به منافع یا ساختمان‌های کنسولی این کشور در سایر نقاط جهان رخ داده بود اما خاک اصلی تا حدود زیادی خودش را مصون از این حوادث می‌دانست و بعد، یازده سپتامبر رخ داد.

یک نیروی خارجی تا آسمان مهم‌ترین شهرهای آمریکا رسید و در آنجا هزاران نفر را به کام مرگ کشید. یک «عملیات تروریستی» که آمریکا دوست دارد بگوید مشابه آن هرگز در تاریخ رخ نداده است. البته اگر عملیات خود نیروهای آمریکایی در سایر کشورها را کنار بگذاریم!‌

برای اینکه راه چندان دوری نرویم می‌توانیم در همین سپتامبری که آمریکایی‌ها می‌گویند آغاز قرن جدید بود متوقف شویم. سپتامبر، پیش از آنکه با روز یازدهمش علامت‌گذاری شود، خاطره‌ای بسیار تلخ‌تر از آنچه در نیویورک و شهرهای دیگر آمریکا رخ داد را زنده می‌کرد.

در سپتامبر ۱۹۷۰، «سالوادور آلنده»، در پی موجی از اعتصابات و اشغال زمین‌ها به عنوان رئیس جمهور شیلی انتخاب شد. پیروزی او الهام‌بخش جنبش‌های اجتماعی گسترده‌تری شد: کارگران کارخانه‌ها را تصرف کردند، دهقانان زمین‌ها را تصرف کردند و بومیان ماپوچه خواستار به رسمیت شناخته شدن حقوق خودشان شدند. این بسیج مردمی منجر به تأسیس صنایع کوردونس شد - شوراهای کارگری که اقدامات مسلحانه را در کارخانه‌ها و محل‌های کار مختلف هماهنگ می‌کردند. آلنده به ملی کردن برخی صنایع، از جمله معادن و برخی بانک‌ها، وادار شد. در پاسخ به این وضعیت، نیکسون رئیس جمهور وقت ایالات متحده، دستور تحریم تجاری شیلی را صادر کرد. اتحادیه رانندگان کامیون شیلی تحت حمایت سیا اعتصاباتی را سازماندهی کرد که تحویل کالاهای حیاتی را مختل کرد - اگرچه از آنجایی که اکثر رانندگان، صاحب کامیون‌های خود بودند؛ این بیشتر، اعتصاب کارفرمایان بود تا یک اقدام واقعی کارگران.

در ژوئن ۱۹۷۳، یک هنگ تانک، کاخ ریاست جمهوری را محاصره کرد. پاسخ آلنده سازش و تلاش برای مذاکره با کارفرمایان و ارتش بود. او موافقت کرد که در کار ارتش یا پلیس شیلی دخالت نکند و به عنوان نمایشی از همدلی و پذیرش دیگری در ماه اوت، ژنرال آگوستو پینوشه را به کابینه خود دعوت کرد.

در ماه سپتامبر، ارتش شیلی به رهبری پینوشه علیه رییس‌جمهور این کشور کودتا کرد. احزاب سیاسی تعطیل شدند و مخالفان پینوشه دستگیر و شکنجه شدند. ۳۰۰۰۰ نفر از جمله آلنده کشته شدند و بیش از ۳۰۰۰ نفر «ناپدید» شدند. ۱۲۰۰۰ فعال چپ‌گرا دستگیر و به استادیوم ملی فوتبال فرستاده شدند. یکی از آنها ویکتور خارا، خواننده بود. سربازان، قبل از اینکه خارا را بکشند، ناخن‌هایش را کشیدند، دستانش را بریدند، سپس به او گفتند گیتار بنوازد: «بیایید همین الان آواز ونسرموس را بشنویم.»

رژیم پینوشه که توسط سازمان سیا سازماندهی و تأمین مالی شده بود - و به ایستگاه سانتیاگوی خود تلگراف زده بود که «این یک سیاست قطعی است، آلنده باید با کودتا سرنگون شود» - و شیلی از این به بعد به میدانی برای آزمایش سیاست‌های پولی تبدیل شد که بعداً توسط رونالد ریگان و مارگارت تاچر در کشورهای خودشان تکرار شدند. این شامل خصوصی‌سازی، بیکاری گسترده و حملات شدید به حقوق کارگران بود. برنامه اقتصادی پینوشه که مورد حمایت آمریکا بود، پیشگام سیاست‌های ریاضتی امروز بوده است.

درس‌های شیلی چیست؟ از یک سو، سرنوشت آلنده، گفته‌ی سنت ژوست را توجیه می‌کند: «کسانی که انقلاب‌های نصفه و نیمه انجام می‌دهند، گور خود را کنده‌اند». ثروتمندان و قدرتمندان بدون مبارزه، قدرت را واگذار نخواهند کرد. اما شیلی علاوه بر این نشان می‌دهد که سپتامبر خون‌آلود تنها ردی بر چهره و تاریخ آمریکا و آغاز قرن بیست و یکم نیست. حتما اگر تنها قربانیان قابل شناسایی تروریسم، چشم آبی و مو بور باشند و باقی مردم جهان را شهروند درجه دو بدانیم آنچه در یازده سپتامبر ۲۰۰۱ رخ داد استثنایی است. اما اگر غیر از این فکر کنید، اگر تروریسم را هر عملی برای ایجاد ترس با هدف تغییر رفتار مردم بدانید اتفاق یازده سپتامبر تروریستی نبوده است.

یازده سپتامبر ۲۰۰۱ نتوانست آمریکا را مجبور کند از دخالت در خاورمیانه و دخالت در کشورهای دیگر به طور کلی دست بردارد! این حادثه آن‌قدر ترسناک نبود که سیل نیروهای ائتلاف‌های خارجی به کشورهای بیگانه را محدود یا مسدود کند؛ بلکه برعکس نشان داد که امپراطوری را حتی با ایجاد ترسی چنان عظیم که در یازده سپتامبر رخ داد نمی‌توان مهار کرد.

یازده سپتامبر ۲۰۰۱ حتما تاریخ مهمی است؛ اما حتما چشم‌گیرترین نمونه تروریسمی که جهان تا به حال به خود دیده نیست. نامیدن آن به این عنوان بیشتر توهین به تمام کسانی است که در طول تاریخ قربانی استعمار و زیاده‌طلبی امپراطوری شده‌اند. توهین به ما و سایر قربانیان همین حالای تروریسم دولتی است.

*