توافق قاهره؛ دیپلماسی با طعم اقدامات احتیاطی

حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران همه معادلات را تغییر داد و همکاری دیرینه با آژانس را وارد مرحله‌ای تازه کرد. توافق قاهره، تلاشی است برای ادامه مسیر، اما این‌بار با طعم احتیاط و هشدار.

«منصوره اخوان» کارشناس مسائل بین‌الملل در یادداشتی برای ایسنا نوشت: حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران، ورق همکاری دیرینه تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برگرداند. مسیری که از دهه ۱۳۶۰ آغاز شد و سال‌ها با حضور جمع قابل‌توجهی از بازرسان آژانس و تأییدهای مکرر درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ادامه داشت، امروز دیگر نمی‌تواند بر همان چارچوب‌های گذشته پیش برود. آنچه زمانی تنها همکاری فنی و نظارتی بود، حالا در پی حملات نظامی رنگی تازه گرفته و بیش از هر زمان دیگر با سیاست و امنیت گره خورده است.

حمله موشکی رژیم صهیونیستی و اقدام نظامی آمریکا نه فقط خسارت فیزیکی بر جای گذاشت، بلکه به قلب اعتبار حقوق بین‌الملل و آژانس هم ضربه زد. تأسیساتی که تحت پادمان قرار داشت و بارها صلح‌آمیز بودنش تأیید شده بود، به شکلی بی‌سابقه هدف قرار گرفت. این اقدام تعرضی آشکار علیه ایران و ضربه‌ای به کل نظام منع اشاعه است؛ هشداری جدی که اگر بی‌پاسخ بماند، می‌تواند الگویی خطرناک برای آینده بسازد.

در چنین شرایطی، ادامه همکاری بر اساس ترتیبات پیشین دیگر واقع‌بینانه نبود. قاعده حقوقی «تغییر بنیادین اوضاع و احوال» در حقوق بین‌الملل چنین وضعیتی را به رسمیت می‌شناسد و دقیقاً همین منطق پشت تصمیم ایران قرار گرفت. «به وقت تندر، کسی به نغمه چنگ گوش نمی‌دهد»؛ وقتی تأسیسات صلح‌آمیز را زیر آتش گرفته‌اند، دیگر نمی‌توان با قواعد آرام گذشته پیش رفت. مجلس شورای اسلامی هم در چهارم تیرماه ۱۴۰۴ قانونی ویژه تصویب کرد و مسیر تازه‌ای را پیش پای ایران و آژانس گذاشت؛ مسیری که اجرای آن به تأیید شورای عالی امنیت ملی گره خورد و معنای روشنی از اراده ملی را به جهان مخابره کرد.

واقعیت این است که توافقنامه پادمان ان.پی.تی برای شرایط عادی طراحی شده بود و هیچ دستورالعملی برای روزی که تأسیسات صلح‌آمیز هدف حمله قرار گیرند ندارد. این خلأ نشان داد چارچوب گذشته دیگر جوابگو نیست. به همین دلیل، سه دور مذاکره میان ایران و آژانس شکل گرفت که سرانجام در قاهره به تفاهمی تازه انجامید.

این تفاهم چارچوبی نوین را پیش روی طرفین گذاشت؛ چارچوبی که هم با قانون مصوب مجلس انطباق دارد، هم واقعیت حملات نظامی را به رسمیت می‌شناسد و هم میان تأسیسات آسیب‌دیده و مراکز دیگر تفاوت قائل می‌شود. اجرای هر مرحله هم به تصمیم شورای عالی امنیت ملی سپرده شد. به این ترتیب، همکاری ایران و آژانس نه متوقف شد و نه به روال گذشته بازگشت؛ بلکه وارد مرحله‌ای تازه شد که بازتاب شرایط جدید است.

صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران بارها تأیید شده، اما تجربه سه ماه گذشته نشان داد تدابیر بیشتری برای حفاظت از امنیت ملی و ایمنی تأسیسات لازم است. همکاری نمی‌تواند یک‌طرفه باشد؛ همان‌طور که ایران به تعهدات خود پایبند است، آژانس هم باید استقلال، بی‌طرفی و حرفه‌ای‌گری خود را نشان دهد.

تهران هشدار داده است که هرگونه تجاوز دوباره یا بازگرداندن قطعنامه‌های گذشته شورای امنیت به معنای پایان این روند خواهد بود. در چنین شرایطی، اجرای تفاهم متوقف می‌شود و مسیر همکاری به نقطه آغاز بازمی‌گردد. این پیام روشن نشان می‌دهد تداوم تفاهم تنها در سایه احترام متقابل معنا خواهد داشت.

با این حال، دستیابی به این تفاهم نشان داد ایران همچنان در را به روی دیپلماسی باز گذاشته است. هدف روشن است: گرفتن بهانه از دست مخالفان و جلوگیری از تشدید فشارهای غیرقانونی. حالا نگاه‌ها به واکنش طرف‌های غربی دوخته شده، به‌ویژه سه کشور اروپایی که افکار عمومی ایران نگاه خود را به دقت بر رفتار آنان دوخته است. تفاهم قاهره بی‌تردید پنجره‌ای تازه برای دیپلماسی گشوده است؛ پنجره‌ای که اگر درست پاس داشته شود، می‌تواند فصل تازه‌ای در همکاری ایران و آژانس رقم بزند.

*