۴ گزینه‌ ایران برای بازسازی برنامه هسته‌ای

مقام سابق آمریکایی در یادداشتی با بیان اینکه «ایران به‌طور قطع برای بازسازی برنامه هسته‌ای خود اقدام خواهد کرد» به تشریح چهار گزینه پیش روی ایران برای انجام این کار پرداخت و به واشنگتن توصیه کرد که همچنان بهترین راه برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران، دیپلماسی است.

به گزارش ایسنا، بلافاصله پس از توقف درگیری میان رژیم صهیونیستی، آمریکا و ایران در ماه ژوئن، بحث‌هایی در مورد توانایی تهران برای بازسازی برنامه هسته‌ای‌اش آغاز شد. سران این کشور چندین مسیر برای بازگرداندن یا تغییر پیکربندی برنامه هسته‌ای خود دارند که برخی واقع‌بینانه‌تر یا پرخطرتر از بقیه است. بنابراین، واشنگتن باید بر شکل‌دهی به مسیری که آنها انتخاب می‌کنند تمرکز کند، نه اینکه این احتمال را به طور کلی نادیده بگیرد.

«ریچارد نفیو» مقام سابق دولت آمریکا که به‌عنوان معمار تحریم‌های ایران در دولت «باراک اوباما» رئیس جمهور اسبق ایالات متحده شناخته می‌شود، با این مقدمه و در یادداشت خود برای اندیشکده «موسسه واشنگتن» خاطرنشان کرد: دولت ترامپ پس از حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران، در ابتدا ادعا کرد که برنامه هسته‌ای آن «کاملاً نابود شده» و تهران تصمیم به بازسازی قابلیت‌های غنی‌سازی اورانیوم خود نخواهد گرفت که اساساً مانع از هرگونه جدول زمانی تخمینی برای بازسازی احتمالی می‌شود.

نفیو ادامه داد: با این حال، اندکی پس از آن، لحن ایالات متحده همزمان با اینکه سیا، اسرائیل، فرانسه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دیگران به‌طور متفاوتی به این نتیجه رسیدند که ایران ممکن است ظرف چند ماه یا چند سال به نوعی پیشرفت هسته‌ای دست یابد، تغییر کرد.

مقام سابق آمریکایی با اشاره به اینکه برخی مقامات ایران خسارات وارد شده به تاسیسات هسته‌ای خود را متوسط یا حتی ناچیر توصیف می‌کنند، نوشت: این نتیجه‌گیری‌های متفاوت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله دشواری انجام ارزیابی‌های خسارت جنگی برای حملات هوایی علیه سایت‌های عمیقاً مدفون ایران. با این حال، بزرگ‌ترین تفاوت می‌تواند، این باشد که به نظر می‌رسد هر یک از این ارزیابی‌ها از معیارهای متفاوتی برای معنای «بازسازی» استفاده می‌کنند.

معیارهای متفاوت بازسازی

او در ادامه این‌طور ارزیابی کرد که «ایران در حال حاضر، چهار گزینه اصلی پیش روی خود دارد که می‌توان آنها را به طور معتبر به عنوان یک برنامه هسته‌ای بازسازی‌شده تعریف کرد» و این گزینه‌ها را «تمرکز مجدد بر همکاری هسته‌ای غیرنظامی خارجی، پیگیری یک بازسازی کامل و اعلام‌شده، پیگیری یک بازسازی کامل و اعلام‌نشده، یا اصلاح کلی برنامه» برشمرد.

نفیو با تاکید بر اینکه «برخی از این عناصر می‌توانند با هم ترکیب شوند تا رویکردهای جایگزین بینابین ایجاد کنند»، به تشریح هر یک از گزینه‌های پیشنهادی خود پرداخت و تصریح کرد: ایران برای همکاری هسته‌ای غیرنظامی خارجی می‌تواند برنامه هسته‌ای‌اش را به راکتورها و سوخت‌های تأمین‌شده از خارج، با فعالیت‌های علمی و تحقیق و توسعه محدود خود، منحصر می‌کند.

به گفته وی، اگرچه این نوع بازسازی در مقایسه با سایر گزینه‌های ارائه شده، دامنه بسیار کوچک‌تری دارد، اما همچنان ایران را با یک برنامه هسته‌ای باقی می‌گذارد و خطر از دست دادن این دارایی‌ها را در جنگ کاهش می‌دهد. با این حال، باتوجه به اینکه این گزینه، جمهوری اسلامی ایران را به تامین نیازهای هسته‌ای از خارج وابسته می‌کند، احتمالاً نامحتمل‌ترین انتخاب این کشور است.

او که در سال ۲۰۲۱ معاون فرستاده ویژه واشنگتن در امور ایران بود، درباره گزینه دیگر ایران، یعنی بازسازی کامل و اعلام‌شده نوشت: ایران در این صورت، برنامه هسته‌ای‌اش را به سطح قبل از ژوئن خود با تأسیسات اعلام‌شده قابل توجه برای تبدیل و غنی‌سازی اورانیوم و همچنین برنامه‌های گسترده‌تر برای ساخت راکتور داخلی بازمی‌گرداند.

نفیو تاکید کرد که این گزینه اساساً مستلزم راه‌اندازی مجدد برنامه هسته‌ای قبل از ژوئن، بازسازی اجزای مختلف آن (احتمالاً در مکان‌های مختلف و دشوارتر برای حمله) و باز کردن آنها برای بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. چنین برنامه‌ای زمان‌بر و پرهزینه خواهد بود، هرچند که مزایای فناوری و سیاسی خاصی را به همراه دارد.

گزینه مطرح شده دیگر از سوی مقام سابق آمریکایی، بازسازی کامل و اعلام نشده است که طبق آن، ایران تلاش خواهد کرد تا تأسیسات تبدیل اورانیوم، ده‌ها هزار سانتریفیوژ و سایر عناصر برنامه پیش از جنگ خود را بدون تأسیسات اعلام شده که برای بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باز هستند، بازسازی کند.

نفیو خاطر نشان کرد: این گزینه عملاً مشابه بازسازی اعلام شده است، با این تفاوت که در این مورد، ایران دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سایت‌های خود را برای همیشه یا تا حدی بتواند، ممنوع می‌کند. با انجام این کار، ایران در مورد نیات و تعهدات قانونی خود ابهام ایجاد می‌کند و در عین حال از مزایای بازسازی کامل و اعلام شده بهره‌مند می‌شود.

به نوشته ریچارد نفیو، نوسازی برنامه هسته‌ای ایران به این شکل خواهد بود که تهران ماهیت این برنامه را تغییر می‌دهد و «بازسازی» قابلیت‌های نابود شده را رها می‌کند تا به ادعای او، بر حفظ گزینه‌های تسلیحاتی با تأسیسات کوچک‌تر و بدون اعلام به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تمرکز کند.

وی در ادامه یادآور شد که اگر ایران قصد دارد فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده را دنبال کند، احتمال اینکه برنامه هسته‌ای خود را دوباره تعریف کند، بسیار بیشتر از تکرار رویکرد گذشته‌اش است.

دیپلماسی، بهترین راه تعامل با برنامه هسته‌ای ایران

نفیو با ادعای اینکه «ایران احتمالاً اورانیوم غنی‌شده با غلظت بالا و تجهیزات فرآوری شیمیایی مورد نیاز برای تبدیل این ماده به چندین بمب خام را در اختیار دارد» به واشنگتن توصیه کرد: مقامات آمریکایی باید از هرگونه اظهارات دیگری که این سوال را مطرح می‌کند که آیا ایران می‌تواند برنامه هسته‌ای خود را بازسازی کند یا خیر، خودداری کنند، مگر اینکه خلاف آن به‌طور قطعی ثابت شود. دولت ترامپ باید با این فرض عمل کند که ایران توانایی بازسازی برنامه هسته‌ای‌اش را به نوعی دارد و ممکن است این کار را انجام دهد.

او در بخش پایانی یادداشت خود با تاکید بر اینکه «دولت ترامپ پس از تشخیص گزینه انتخابی ایران برای بازسازی برنامه هسته‌ای خود می‌بایست با اعمال کنترل‌های صادراتی و ممنوعیت‌های انتقال فناوری به کاهش توانایی ایران در اجرای هر یک از این گزینه‌ها کمک و از آن پیشگیری کند»، دنبال کردن دیپلماسی را بهترین راه برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران توصیف و تاکید کرد که یک توافق هسته‌ای جدید با مفاد بازرسی‌های سرزده، همچنان موثرترین راه برای رسیدن به این هدف است.

*