مرجعیت علمی با آرمان‌گرایی محقق نمی‌شود

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با انتقاد از نگاه آرمانی و غیرواقع‌گرایانه به مقوله مرجعیت علمی در اسناد توسعه‌ای کشور، تأکید کرد: تجربه سه تمدن یونانی، اسلامی و غربی نشان می‌دهد که دستیابی به مرجعیت علمی نیازمند زیرساخت‌های عمیق، سنت پژوهشگری، پایداری در تولید علم و حکمرانی علمی هوشمندانه است.

به گزارش ایسنا، دکتر غلامحسین رحیمی امروز در نشست الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با اشاره به چالش‌های دستیابی به مرجعیت علمی در ایران، گفت: در سندهای توسعه‌ای کشور، هدف‌گذاری‌هایی برای رسیدن به رتبه‌های علمی بالا در سطح جهانی انجام شده، اما به نظر می‌رسد این اهداف بیشتر آرمان‌گرایانه بوده و کمتر بر پیش‌نیازهای واقعی و بسترهای تاریخی مرجعیت علمی تکیه داشته‌اند.

وی با تأکید بر اینکه دستیابی به مرجعیت علمی در منطقه تعریف دقیقی ندارد، افزود: نمی‌توان هدف‌گذاری کرد که مرجع علمی برای ترکیه باشیم، ولی برای کشوری مانند یونان خیر. مرجعیت علمی، مفهومی جهانی است و تنها با شاخص‌سازی داخلی یا منطقه‌ای محقق نمی‌شود.

رحیمی با نگاهی تاریخی به تمدن‌های پیشروی علمی در جهان، گفت: در طول تاریخ تمدن بشر، تنها سه تمدن یونانی، اسلامی و غربی توانسته‌اند به مرجعیت علمی جهانی دست یابند. تمدن یونانی، با وجود پراکندگی جغرافیایی و فقدان ساختار سیاسی متمرکز، توانست چند قرن نقش رهبری علمی را ایفا کند. تمدن اسلامی نیز با تکیه بر سنت دینی و مدارا، چند قرن در قله علم ایستاد. تمدن غربی نیز از دل قرون وسطی و جاهلیت علمی، توانست به تدریج جایگاه مرجعیت را به دست آورد.

وی پنج مؤلفه اصلی مرجعیت علمی را دانشمندی، پرسشگری، برتری علمی، پیشوایی و پایداری برشمرد.

به گفته وی، تنها زمانی می‌توان از مرجعیت سخن گفت که جامعه‌ای سنت پژوهشگری نهادینه، شاگردپروری فعال و تداوم در تولید دانش داشته باشد. مرجعیت علمی یعنی محل رجوع بودن؛ نه صرفاً عالم بودن. زمانی مرجع می‌شویم که دیگران برای یادگیری و بهره‌گیری از دانش ما به ما رجوع کنند.

رحیمی تأکید کرد: مرجعیت علمی نباید پدیده‌ای مقطعی باشد. نوسانات شدید در تولید دانش، نشان از پایداری علمی ندارد و مرجعیت نیازمند استمرار حداقل چند قرنه است.

وی همچنین به بسترهای اجتماعی و فرهنگی مرجعیت علمی اشاره کرد و گفت: حکمرانی علمی، مدارا و تساهل اجتماعی، پویایی فرهنگی و اهمیت دادن به دانشمندان از سوی حاکمان، همگی نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن‌های علمی داشته‌اند.

وی افزود: در تمدن اسلامی، احترام به علم و اهل علم جزء ارکان اصلی حکومت‌ها بوده و این موضوع امروز نیز باید در سیاست‌گذاری‌های ما احیاء شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: برای تحقق مرجعیت علمی در ایران معاصر، باید هم به مؤلفه‌های ذاتی مرجعیت توجه کنیم و هم بسترهای لازم را در جامعه ایجاد کنیم؛ از جمله بازتعریف حکمرانی علم، نهادینه‌سازی پژوهشگری، ارتقای کیفیت آموزش و پیوند دادن علم با نیازهای واقعی جامعه.

*