نوجوانان در خطر سندرم «خود زشت‌پنداری»

اگر دغدغه و تمرکز اصلی شما در زندگی، صرفا «کوچکی بینی» و «بلندی قد» یا «زاویه‌سازیِ فک و تراش بدن برای به دست‌آمدنِ اَشکال لوزی و مثلث» و «از بین بردن پف زیر چشم‌هاست» احتمالا به «سندروم خودزشت پنداری» یا «بدریخت پنداری» دچارید!
به گزارش ایسنا، روزنامه رسالت در مطلبی با این عنوان نوشت:
در این بیماری فرد نقصی را در بدن خود می بیند که دیگران آن را نمی بینند. شخص مبتلا به این اختلال خود را زشت می بیند اما مشکلی که در ظاهر فرد وجود دارد به قدری خفیف است که حتی دیگران متوجه آن نمی شوند. ولی فرد از وجود این مشکل ظاهری بسیار ناراحت و شرمگین است و احساس اضطراب می کند و حتی شاید از موقعیت های اجتماعی پرهیز کند.
اغلب این افراد پس از جراحی زیبایی صورت، به سراغ عضو دیگری از بدن می روند و بعد از آن هم دیگر اعضای بدن تا در نهایت آدم دیگری از خود بسازند. از آنجایی که این بیماری معمولا پنهان می ماند، آمار دقیقی در مورد تعداد مبتلایان وجود ندارد، اما به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، بین سال‌های ۹۰ و ۹۱ در بیمارستان تخصصی پوست رازی، وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران، در این باره پژوهشی انجام شد و نتایج قابل تأملی به‌دست آمد، نزدیک به ۲۰۰ نفر از مراجعان که بیشتر آنها را خانم ها تشکیل می دادند، در این تحقیق که درباره اختلال «بادی دیسمورفیک» یا «بد شکل‌انگاری» بدن بود، شرکت کردند و مشخص شد یک سوم آنها به این اختلال دچار هستند و بیشتر آنان را جوانانی تشکیل می دادند که در دهه دوم و سوم زندگی خود بودند. شیوع این اختلال روانی میان مجردها و متأهل ها تقریبا برابر بود. ولی در افرادی با تحصیلات بالاتر شیوع کمتری داشت. همچنین افرادی از طبقه اجتماعی- اقتصادی پایین جامعه و آنهایی که متحمل آسیب هایی در کیفیت روابط خود شده بودند، بیش از سایرین با این مسئله دست به گریبان بودند.
بسیاری از مبتلایان به این اختلال، پیوسته سر از مطب های متخصصان پوست و پزشکان جراحی زیبایی درمی آوردند و همیشه در سبد خریدشان لوازم آرایشی جدید دیده می شود. این افراد انواع و اقسام داروهای برطرف کننده جوش، صاف کننده چین و چروک، روشن کننده‌ها و مانند آن را امتحان می کنند و همیشه در حال خرید یک محصول بهداشتی آرایشی جدید هستند!
شبنم طلوعی، روانشناس درباره این اختلال می گوید: «اگر فردی روزانه یک ساعت (و بیشتر) به بدن خود فکر کرده و چندین ساعت در برابر آینه بایستد و از خودش ایراد بگیرد و یا از بدنش نفرت داشته باشد، می توان گمان برد که دچار اختلال خود زشت پنداری شده است. ریشه این اختلال هنوز روشن نیست و کارشناسان سرچشمه آن را مجموعه ای از عوامل مختلف وراثتی و تربیتی (محیطی) می دانند. افرادی که دچار اختلال خود زشت پنداری هستند، اغلب گمان می کنند که ظاهری زشت یا ناخوشایند دارند و حتی زمانی که دیگران به آنها می گویند که ظاهرشان مشکلی ندارد، بازهم نسبت به ویژگی های فیزیکی یا اشکالات جزئی یا تخیلی خود با وسواس روبه‌رو می شوند. اقدام به جراحی زیبایی در بین این بیماران ناموفق است و دیری نخواهد گذشت که دوباره شروع به یک جراحی دیگر می کنند. آنها هرگز از تغییرات جدید راضی نیستند. اکثر آنها با اعمال جراحی متعدد زیبایی قبلی خود را هم از دست می دهند و دچار انواع بیمارهای روحی و روانی و افسردگی می شوند.»
طلوعی با بیان اینکه اکثر نوجوانان درگیر خود زشت پنداری می‌شوند، عنوان می کند:«این بیماری هم در میان پسران و هم دختران دیده می‌شود و معمولا شروع آن از دوران نوجوانی است، به طوری که فرد مبتلا دائما صورت خود را در آینه چک می‌کند و یا برعکس از دیدن آینه فراری است. از آنجایی که این بیماری به عنوان یک سندروم روانی شناخته می شود، فرد مبتلا به شدت درباره اشکالات جزئی خود حساس است و رابطه خوبی با دوستان و اعضای خانواده ندارد و اغلب اوقات را به تنهایی سپری می‌کند.»
این روانشناس معتقد است: «تفکرات خودآزاری نیز اغلب در این افراد مشاهده می‌شود و معمولا به طور افراطی از لوازم آرایشی استفاده می‌کنند، ساعت‌ها در مورد شکل ظاهری خود فکر می‌کنند و از دوستان خود این سؤالات را می‌پرسند که آیا من زشت هستم؟ بینی من بزرگ است؟ لکه های صورتم مشخص است یا خیر؟ همچنین از علائم دیگر این بیماری می‌توان به خیره شدن به دیگران با هدف مقایسه آنها با خود، علاقه شدید به عمل ‌های جراحی زیبایی و … نیز اشاره کرد.»
به گفته طلوعی، نوجوانان در اثر رشد جسمی خود، وسواس زیادی نسبت به بدن پیدا می‌کنند که این وسواس در پسران با ایستادن‌های مکرر مقابل آینه، نظاره کردن بدن خود و اندیشیدن درباره طبیعی بودن یا نبودن این رشد و حساسیت نسبت به تناسب اندام، حالت پوست، موی سر، حالت چهره و چاقی و لاغری اندام بروز می‌کند و در دختران همین حساسیت‌ها بسیار بیشتر از پسران نیز هست.
طلوعی با تأکید بر اینکه نباید نوجوانان را به‌خاطر حساسیت نسبت به ظاهر خود مسخره و باید او را با واقعیت‌ها آشنا کرد، به والدین توصیه می کند: «گاهی نوجوانان دچار آرمان گرایی می‌شوند و تصویر بدنی ایده آلی از خود تصور می‌کنند که چندان به واقع نزدیک نبوده و از حقیقت به دور است. باید نوجوانان را با ماهیت واقعی تصاویر و مانکن‌های تبلیغاتی آشنا کنید، به آنها بگویید بسیاری از تصاویر روی مجلات و رسانه‌ها ساختگی هستند. به آنان تفهیم کنید که تناسب اندام دلخواه آنان نمادی از استانداردهای غیر واقعی است و در واقعیت درصد اندکی از مردم چنین تناسبی دارند. جای تأسف دارد که نوجوانان با دیدن این تصاویر ساختگی بعضا به جای ورزش کردن با هدف سلامتی، با هدف برجسته کردن اندام‌ها ورزش می‌کنند و از سوی دیگر نه برای اصلاح یک عیب کوچک بلکه برای زیر و رو کردن ظاهرشان به باشگاه‌ها مراجعه می‌کنند.»
این روانشناس، در ادامه بیان می کند: «والدین باید به نوجوانان تفهیم کنند تنها عاملی که ما را در نگاه دیگران با اعتماد به نفس جلوه داده و دیگران را در کنار ما حفظ می‌کند، رفتار ماست. در واقع معیار واقعی ارزشمندی یک انسان باورها و رفتار او و نه ظاهرش است. بنابراین نباید معیار نوجوانان برای مورد قبول واقع شدن و دوست داشته شدن از سوی اطرافیان، ظاهر زیبا باشد. باید توجه کرد که این اختلال بیشتر در دوران نوجوانی و با بحران بلوغ شروع می شود و اگر درمان نشود تا بزرگسالی ادامه خواهد داشت. ابتلا به این اختلال با احساس وجود زشتی‏های کوچک در چهره فرد شروع می‌شود و کم‌کم به اندازه‌ای قوی می شود که توان انجام کارهای روزمره را از فرد می گیرد. فرد مبتلا به خودزشت پنداری دائم احساس می کند توسط دیگران مسخره می شود و کاهش عزت نفس، ترس از اجتماع و دوری از مردم، استفاده از انواع راه‌های افزایش زیبایی مثل جراحی های پلاستیک، استرس و اضطراب مزمن، نارضایتی مداوم، افسردگی و حتی اقدام به خودکشی از عوارض این اختلال در فرد است. عوارض این اختلال علاوه بر فرد به خانواده و نزدیکان او هم آسیب می زند و می تواند باعث محدود شدن روابط افراد، مهاجرت و حتی تردید در عقاید مذهبی شود. این افراد برای جبران نقصشان به هر راهی متوسل می شوند تا زیبا شده و نقص فردی شان را بپوشانند. مهم است بدانیم مشکل این آدم‌ها با جراحی حل نمی شود فقط شکلش عوض می شود.»
این روانشناس، درباره درمان این اختلال هم توضیح می دهد: «بهتر است تشخیص اختلال زشت انگاری در سنین پایین انجام شود چون درمان آن بسیار آسان تر از زمانی خواهد بود که افکار و اضطراب ها ریشه دوانده باشد. درمان خودزشت‌پنداری، یک روزه و یک شبه نیست و مثل هر اختلال روانی دیگری، به یک دوره درمان زیر نظر روانشناس و مشاور نیاز دارد. مهم است بدانیم هر آدمی، به سبک خودش زیباست و زیبایی‌های خاص خودش را دارد و به تعداد هر آدم در دنیا، تعریفی برای زیبایی وجود دارد.»

*