برای مقابله با تغییرات اقلیمی چه کنیم؟

افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی توسط بشر به‌ویژه پس از انقلاب صنعتی موجب افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و در نهایت تغییرات آب و هوایی، گرمایش جهانی، جابه‌جایی فصل‌ها و تشدید خشکسالی در جهان از جمله ایران شده است. این وضعیت نه تنها موجب تخریب محیط زیست شده بلکه زندگی را برای بشر سخت‌تر کرده است این در حالیست که می‌توان با در پیش گرفتن راهکارهایی تاثیرات تغییرات اقلیمی را کاهش داد.

به گزارش ایسنا، سازمان ملل متحد امروز دوم مهر( ۲۴ اکتبر) را هر ساله به عنوان روز جهانی مبارزه با تغییرات اقلیمی گرامی‌ می‌دارد. تغییر اقلیم پدیده‌ای است که بر اثر افزایش دمای کره زمین یا همان گرمایش جهانی ایجاد می­‌شود. گرمایش جهانی خود پدیده‌­ای است که به دنبال صنعتی شدن کشورها و به سبب افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه گاز دی‌اکسیدکربن در جو به وجود آمده است. شاید در دنیای امروز بتوان گرمایش جهانی و پدیده تغییر اقلیم ناشی از آن را از شرایطی که برای زیست پیرامون ما ایجاد کرده است، بهتر درک کرد. بشر این روزها به دلیل بارش‌های سیل‌آسا، خشکسالی‌های متعدد و آتش‌سوزی‌های جنگلی گسترده، سرما یا گرمای ناگهانی و کاهش بارش برف بیش از هر زمان دیگری طعم تلخ تغییرات اقلیم را چشیده است.

تغییر اقلیم نشان‌دهنده تغییرات غیرعادی در اقلیم درون اتمسفر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره زمین است که اگر چاره‌ای برای سازگاری با آن نیندیشیم، تمام زندگی مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این پدیده در نتیجه فاکتورهایی همچون فرآیندهای دینامیکی زمین یا عوامل بیرونی همچون تغییرات در شدت تابش آفتاب یا فعالیت‌های انسانی رخ می‌دهد.

عوامل خارجی تأثیرگذار بر اقلیم را اغلب نیروهای اقلیمی می‌نامند و شامل فرآیندهایی همچون نوسانات در شدت نور خورشید، انحراف در مسیر حرکت زمین و افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

به عقیده بسیاری از دانشمندان، گرمایش جهانی ناشی از تغییرات اقلیمی یکی از بزرگترین چالش‌های قرن بیست و یکم است. این پدیده دارای اثرات بسیار مخرب در کل جهان به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه از لحاظ اقتصادی و کشورهای واقع در عرض میانی جهانی و کمربند خشک است؛ به‌نحوی که تهدیدی برای منابع حیاتی آب و امنیت غذایی محسوب می‌شود و بروز پدیده‌های حدی مانند سیل و خشکسالی را به دنبال خواهد داشت که موجب به وجود آمدن تعارضات محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی همچنین مهاجرت‌های گسترده اکولوژیک می‌شود.

سینا صمدی - مدیر گروه پژوهشی تغییر اقلیم و بلایای جوی مرکز اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی و متخصص تغییر اقلیم و بلایای جوی - درباره موضوع تغییر اقلیم به ایسنا می‌گوید: بحث تغییر اقلیم موضوعی است که از چند دهه گذشته آغاز شده و امروزه به اوج خود رسیده است. طی چند دهه گذشته تنها دانشمندان و متخصصان تبعات تغییر اقلیم و مباحث مرتبط به آن را احساس می‌کردند اما اکنون تبعات تغییر اقلیم بخش‌های گسترده‌ای از جوامع مختلف را تحت تاثیر قرار داده و سبب شده است که توجه بسیاری از افراد به موضوع تغییرات اقلیم جلب شود.

تغییر اقلیم و جلوه‌هایش

صمدی با اشاره به اینکه تغییر شکل بارش‌ها و کاهش بارش برف، وقوع بارش‌های حدی و خالی شدن تعداد زیادی از روستاها از سکنه به دلیل خشکسالی، طوفان‌های گرد و خاک و... نشانه‌هایی از تغییر اقلیم است، می‌گوید: ما این روزها حتی با جابه‌جایی فصل‌ها مواجه هستیم که زنگ خطری برای زمین و ساکنان آن است. بر اساس پژوهش‌های انجام شده، تغییر اقلیم علاوه بر تمام آثار زیان‌بار خود می‌تواند روی بسیاری از بیماری‌ها و اپیدمی آن‌ها اثرگذار باشد.

مدیر گروه پژوهشی تغییر اقلیم و بلایای جوی مرکز اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی و متخصص تغییر اقلیم و بلایای جوی می‌افزاید: برای مثال شیوع برخی از بیماری‌ها متاثر از شرایط آب و هوا هستند و با تغییر فصل‌ها کاهش یا افزایش پیدا می‌کنند و حتی گاهی اوقات از بین می‌روند. از این‌رو هنگامی‌که فصل‌ها از ریتم طبیعی خود خارج می‌شوند، روی بیماری‌ها و اپیدمی‌ها نیز اثر می‌گذارند حتی برخی از بیماری‌ها و آفات در عرصه‌های طبیعی کشور نیز متاثر از تغییرات خارج از نرمال شرایط آب و هوایی است.

وی ضمن بیان اینکه گاهی آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌ها نیز متاثر از تغییرات اقلیم است، تصریح می‌کند: برای مثال بارش‌های بیش از حد نرمال سبب افزایش نامتعارف سطح پوشش گیاهی می‌شود و این پوشش با گرم شدن هوا خشک و تبدیل به توده‌ای از بمب‌های آتشین می‌شود که افزایش خسارات آتش‌سوزی‌های جنگلی را به دنبال دارد.

خشکسالی عضو جدایی ناپذیر تغییر اقلیم

خشکسالی از مخاطرات طبیعی شناخته شده و بخش جدایی ناپذیر تغیرات اقلیمی است. رخداد خشکسالی بر بخش‌های مختلف زندگی انسان‌ها تاثیر می‌گذارد. تغییر در دما و الگوی بارش اثرات زیادی بر کمیت و کیفیت منابع آب به‌خصوص در مناطق خشک نظیر ایران می‌گذارد. در سال‌های اخیر وقوع خشکسالی‌های متعدد در ایران خطری جدی برای منابع آب محسوب می‌شود.

تغییر اقلیم و نوسانات کره زمین

صمدی در ادامه با بیان اینکه تغییر اقلیم سبب شده است که در طولانی مدت نوساناتی روی کره زمین اتفاق بیفتد و بخش‌های مختلف آن را تحت تاثیر قرار دهد، تصریح می‌کند: بحث تغییرات اقلیم بحثی پیچیده و چند بعدی است و عوامل انسانی و غیر انسانی در رخ دادن آن دخیل هستند اما باوجود این، آثار فعالیت‌های مخرب انسان بر تغییرات اقلیم مشهودتر است. افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی روی کره زمین و به دنبال آن افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای از مهمترین دلایل ایجاد تغییراتی روی پارامترهای کره زمین از جمله دما و به دنبال آن تغییراتی در اقلیم هستند.

انسان و تغییر اقلیم بلای جان زمین

به گفته این متخصص تغییر اقلیم و بلایای جوی، فعالیت‌های انسانی و تغییر اقلیم سبب آب شدن یخ در قطب، بالا آمدن سطح آب دریاها و از بین رفتن تعادل روی کره زمین شده است و هنگامی‌که پارامترها و بخش‌های مختلف روی کره زمین از تعادل خود خارج شوند، ما در بخشی از زمین با خشکسالی‌های متعدد و در بخشی دیگر با ترسالی‌های خارج از محدوده نرمال و طوفان‌های شدید مواجه می‌شویم که زندگی انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

تغییر اقلیم بلای جان انسان شده و این در حالیست که انسان، خود با فعالیت‌هایی مانند استفاده از سوخت‌های فسیلی یا تولید گازهای گلخانه‌ای باعث تشدید این پدیده می‌شود. سیده الهام عزیزی - رییس گروه تغییر اقلیم مرکز ملی هوای سازمان حفاظت محیط زیست - با بیان اینکه کارشناسان ۹۵ درصد علت اصلی تغییر اقلیم را ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی و افزایش گاز دی‌اکسید کربن می‌دانند، به ایسنا می‌گوید: برخی از گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن از طریق احتراق سوخت‌های هیدروکربوری و فعالیت جامعه بشری در فضا پراکنده و برخی دیگر مانند گازهای ترکیبات فلوری منحصرا از فعالیت‌های بشری تولید می‌شنود. متان از دیگر گازهایی است که بر درجه حرارت محیط اثر می‌گذارد و جزو گازهای گلخانه‌ای به شمار می‌آید. متان طی فرآیند تولید زغال سنگ، نفت و گاز آزاد می‌شود. از منابعی نظیر فضولات زنده حیوانی و دورریز کشاورزی نیز منتشر و با فساد و پوسیدن زباله‌های ارگانیک هم در فضا پراکنده می‌شود. از دیگر گازهای گلخانه‌ای می‌توان از «اکسید نیتروژن» که از فعالیت‌های بخش‌های حمل و نقل، کشاورزی و صنعتی آزاد می‌شوند، نام برد.

به گفته او، جوامع امروزی دچار روزمرگی شده‌اند و همچون ماشین از صبح تا شب مشغول فعالیت هستند، غافل از اینکه با برخی فعالیت‌های غیراصولی و خودخواهانه خود در توازن طبیعت اختلال ایجاد می‌کنند. تغییر الگوی دمایی، بالا آمدن سطح آب دریاها، تخریب نواحی ساحلی، از بین رفتن محصولات کشاورزی و غذایی، تخریب جنگل‌ها، کاهش منابع آب شیرین، تغییرات آب و هوای منطقه‌ای در عرض‌های بالا و نیمکره شمالی، تغییر در میزان بارش باران و جهت وزش باد، افزایش بلایای طبیعی مثل طوفان گردباد و سیل، تشدید خشکسالی و توسعه مناطق بیابانی، افزایش آلودگی هوا در برخی مناطق بر اثر افزایش بادهای گرم و اثر احتمالی بر گسترش بیماری‌هایی نظیر مالاریا برخی ‌پیامدهای شناخته شده ناشی از تغییرات اقلیمی‌ هستند.

گازهای گلخانه‌ای معضلی برای تغییر اقلیم

مدیر گروه پژوهشی تغییر اقلیم و بلایای جوی مرکز اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی اظهار می‌کند: متاسفانه درحال حاضر برخی از کشورها به موضوع تغییر اقلیم به‌عنوان یک معضل جهانی نگاه نمی‌کنند و زیر بار کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و به دنبال آن کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای نرفته‌اند و این مسئله معضلی برای کنترل تغییر اقلیم روی کره زمین است.

بنا بر اظهارات رییس گروه تغییر اقلیم مرکز ملی هوای سازمان حفاظت محیط زیست، درپی افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییرات در سیستم آب و هوایی کره زمین که منجر به افزایش میانگین دمای کره زمین در قرن و بیست و یکم به میزان ۰.۶ درجه سانتیگراد شده است، دولت‌ها چارچوب کنوانسیون تغییر آب و هوای سازمان ملل متحد را در سال ۱۹۹۲ جهت تثبیت غلظت گازهای گلخانه‌ای به میزانی که از تداخل خطرناک فعالیت‌های انسان با سیستم اقلیم پیشگیری کند، در ریو دوژانیرو در برزیل پذیرفتند. قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به این کنوانسیون در سال ۱۳۷۵( ۱۹۹۶) به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان رسید.

در سال ۱۹۹۷ در سومین اجلاس کنوانسیون تغییر آب و هوای سازمان ملل متحد در کیوتوی ژاپن پروتکل الحاقی کنوانسیون تحت عنوان «پروتکل کیوتو» در مورد تعهدات کشورهای صنعتی تنظیم شد که طبق آن کشورهای صنعتی عضو پیوست ۱ کنوانسیون متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به میزان پنج درصد زیر سطح انتشار در سال ۱۹۹۰ در دوره زمانی بین ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ شدند. دولت جمهوری اسلامی ایران نیز از سال ۲۰۰۵ به عضویت پروتکل کیوتو در آمده است اما با توجه به اینکه روند انتشار گازهای گلخانه‌ای همچنان در جهان رو به افزایش بود و مکانیزم‌های مالی پیش‌بینی شده در پروتکل کیوتو پاسخگوی شرایط حاضر نبود و دنیا همچنان با معضل افزایش دما و پیامدهای ناشی از تغییراقلیم مواجه بود بنابراین در سال ۲۰۱۵ توافقنامه پاریس برای راهبردهای آینده موضوع تغییر اقلیم شکل گرفت که کشور ما تاکنون به این توافقنامه نپیوسته است.

تغییر اقلیم در ایران چه کرده است؟

تغییرات آب و هوایی یکی از مهمترین معضلات کشور ما نیز هست که تغییرات محسوسی را در منابع آبی، میزان تقاضا برای انرژی، تولیدات کشاورزی و نواحی ساحلی موجب خواهد شد که عزیزی درباره این موضوع اظهار می‌کند: بر اساس تحقیقات و ارزیابی‌های انجام شده در طرح «توانمندسازی تغییر آب و هوا» تحت نظر کنوانسیون تغییر آب و هوای سازمان ملل متحد و با استفاده از سناریوهای مطرح شده توسط «هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم» (IPCC)، اگر میزان غلظت دی‌اکسید کربن تا سال ۲۱۰۰ دو برابر شود، دمای متوسط ایران به میزان ۱.۵ تا ۴.۵ درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت.

رییس گروه تغییر اقلیم مرکز ملی هوای سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه طبق آخرین گزارش‌های منابع معتبر جهانی، ایران به‌ لحاظ میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای جزو ۱۰ کشور اول است، تصریح می‌کند: این موضوع نشان‌دهنده لزوم برنامه‌ریزی‌های جدی در سطح ملی است؛ هرچند که تغییرات اقلیم حد و مرز سیاسی و جغرافیایی نمی‌شناسد و تغییری جهانی محسوب می‌شود که تمام کره زمین درگیر آن و راهکار مقابله یا سازگاری با تغییرات اقلیم اصلاح فعالیت‌های انسانی است.

برای مقابله با تغییرات اقلیمی چه کنیم؟

این متخصص تغییر اقلیم و بلایای جوی با تاکید بر اینکه اگر اکنون برای مدیریت و کنترل تغییرات اقلیم کاری نکنیم، جوامع انسانی در بخش‌های مختلف کره زمین با خطری جدی مواجه خواهند بود، اظهار می‌کند: باید کشورهای مختلف دنیا به‌ویژه آن‌هایی که جزو تولیدکنندگان اصلی گازهای گلخانه‌ای هستند، متحد شوند و سیاست‌های جامعی را برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و بازگشت به شرایط طبیعی - که بسیار زمان‌بر خواهد بود- اتخاذ کنند. چنانچه این اتفاق رخ ندهد، بر اساس مدل‌های اقلیمی در آینده نزدیک آثار تغییرات اقلیم با شدت بیشتری طیف وسیعی از زمین را دربرمی‌گیرد و حتی بسیاری از نقاط کره زمین غیرقابل سکونت می‌شود.

صمدی با اشاره به اینکه ما باید در قدم اول با تغییرات اقلیم سازگار شویم و قبول کنیم که این تغییرات روی کره زمین رخ داده است، می‌گوید: پس از آن باید اقداماتی را برای سازگاری و کنترل اوضاع انجام دهیم. برای مثال در کشور ما در بخش کشاورزی با توجه به کمبود آب باید تغییراتی صورت گیرد و از کشت‌های جایگزین که نیاز کمتری به آب دارند استفاده کنیم البته باید تاکید کرد که تغییر اقلیم ماهیت جهانی دارد و همه دنیا درگیر آن هستند و باید تصمیمات مشترکی برای کنترل آن گرفته شود.

عزیزی نیز به نقشی که مردم می‌توانند در مقابله با تغییرات اقلیمی ایفا کنند، اشاره و اظهار می‌کند: آگاهی‌بخشی به مردم برای رفتار درست، منطقی و دلسوزانه با طبیعت دارای نقش مهمی در پیشگیری از خطرهای ناشی از تغییرات اقلیم است. مردم می‌توانند از طریق اقداماتی از جمله صرفه‌جویی در مصرف آب و انرژی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، خرید محصولات غذایی با کمترین بسته‌بندی، کاهش مصرف آب در بخش آبیاری و کشاورزی، کاهش حجم پسماند از طریق مصرف بهینه و بازیافت و ... در جهت مقابله یا سازگاری با شرایط اقلیمی گام بردارند.

به گزارش ایسنا، با اینکه بحث گرمایش جهانی و تغییر اقلیم طی دهه اخیر مورد توجه تعدادی از کارشناسان و اساتید دانشگاه‌ در داخل کشور قرار گرفته و گاهی گزارش‌هایی هم درمورد اهمیت جهانی این موضوع ارائه می‌دهند اما هنوز دامنه اثرگذاری این پدیده بر سایر پدیده‌های جوی تبیین نشده و گرمایش جهانی ابعاد پنهان و مجهولی برای ما دارد. تغییرات اقلیمی دامنگیر کل جهان از جمله ایران شده است. انسان بسیار از این پدیده متاثر شده این در حالیست که خود به عاملی برای تشدید آن تبدیل شده است. بدین جهت لازم است مسئولان و مردم تا حد امکان از گسترش این پدیده جلوگیری کنند چراکه کره زمین و اقلیم ایران نه تنها متعلق به نسل کنونی بلکه آیندگان است.