رمزگشایی از سخنان شرمن درباره برجام

دنیای اقتصاد: ​۱۸ ماه گفت‌وگوهای برجامی در دولت جو بایدن با دو دولت حسن روحانی و ابراهیم رئیسی در ایران هنوز به نتیجه و دستاوردی نرسیده و این روزها در آستانه انتخابات میان‌‌دوره‌‌ای کنگره آمریکا این گمانه مطرح است که آیا مذاکرات تا پیش از رقابت‌‌های انتخاباتی تداوم خواهد داشت یا دموکرات‌‌ها ترجیح می‌دهند آن را به بعد از انتخابات موکول کنند. این در حالی است که یکی از آثار و تبعات طولانی شدن گفت‌وگوها با ایران، فعال شدن صداهای مخالف در درون دولت آمریکا است.

تا جایی که خانم وندی شرمن که خود از مذاکره‌‌کنندگان اصلی در زمان دولت باراک اوباما و دستیابی به برجام بود اکنون در زمره منتقدین خط مشی رابرت مالی و آنتونی بلینکن قرار گرفته است. شرمن در جلسه بررسی تایید صلاحیت خود در کمیته روابط خارجی مجلس سنا در اسفند ۹۹ گفته بود که شرایط ژئوپلیتیک منطقه در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۱۶ تغییر کرده و به توافقی محکم‌‌تر از توافق هسته‌‌ای موسوم به برجام با ایران نیاز است. به دلیل این دیدگاه شرمن، آنتونی بلینکن وی را از پرونده هسته‌‌ای ایران دور و راب مالی را به پرونده نزدیک کرد.

رمزگشایی از سخنان شرمن درباره برجام

حال بعد از مدت‌ها بار دیگر وندی شرمن درباره برجام موضع‌‌گیری کرده است؛ معاون وزیر امورخارجه آمریکا روز شنبه با اشاره به اینکه رئیس‌جمهور بایدن همچنان به دنبال راه‌‌حلی برای بازگرداندن توافق هسته‌‌ای است، گفت: «‌مذاکرات وین در حال حاضر به بن‌بست رسیده است.» وندی شرمن در یک میزگرد به میزبانی روزنامه واشنگتن پست ادامه داد: «‌در آخرین دور گفت‌وگوها ایران پاسخ نسبتا سختی به ما ارائه داد، پاسخی که برای ما غیر قابل قبول بود.» وی در ادامه مدعی شد: «رئیس‌جمهور بایدن به جست‌وجوی فرصت‌‌هایی برای بازگرداندن توافق هسته‌‌ای ۲۰۱۵ به مسیر خود ادامه می‌دهد. با این حال، واشنگتن برای هر تحولی آماده می‌شود، خواه این توافق قابل بازگرداندن باشد یا نباشد.»

اختلافات در دولت بایدن درباره توافق هسته‌‌ای برجسته‌‌تر از گذشته شده است و برخلاف صحبت‌های ند پرایس و تلاش‌‌های رابرت مالی درباره اینکه هنوز برای احیای برجام فرصت هست، وندی شرمن موضع بسیار قاطعی گرفته مبنی بر اینکه مذاکرات به بن‌‌بست خورده و تاکید کرده که جواب‌‌های ایران، آمریکا را کاملا از توافق دور کرده است.

وندی شرمن بعد از آنتونی بلینکن، وزیر خارجه نفر دوم وزارت خارجه آمریکا است. حتی وقتی سنا به این افراد رای داد، آنها انتظار داشتند با توجه به سابقه شرمن، وی مسوول تیم مذاکرات شود. اما با توجه به رویکرد شرمن در قبال برجام انتخاب نشدن وی به عنوان مسوول تیم مذاکرات برای ایران یک فرصت محسوب می‌شد. حتی یکی از مذاکره‌‌کنندگان ایرانی هم گفته بود که مذاکره با شرمن سخت است. درواقع در تهران در ابتدای روی کار آمدن دولت جو بایدن، نگرانی‌‌هایی درباره انتخاب شرمن به عنوان مسوول مذاکرات وجود داشت. اما جو بایدن برخلاف انتظار سناتورها، راب مالی را به عنوان مسوول پرونده ایران در آمریکا انتخاب کرد و وی به عنوان مسوول تیم هسته‌‌ای نیز معرفی شد که خبری بسیار خوشحال‌‌کننده برای ایران بود.

چون راب مالی، مدیر ایران در گروه بین‌المللی بحران هم بود و قبلا رویکردهایی در ارتباط با گفت‌وگو با حماس و گروه‌های مقاومت داشت و حتی از او به عنوان معمار برجام یاد می‌شد. حتی بایدن در نظر داشت مالی را به عنوان یکی از معاونان وزارت خارجه معرفی کند اما نگران بود که سنا به راب مالی رای ندهد. اما داستان اختلافات به همین جا ختم نمی‌شود؛ وقتی ۱۸ ماه مذاکره انجام شده و به نقطه مطلوبی نرسیده صدای دیگر مخالفان و منتقدان رویکرد بلینکن و مالی هم بلند شده است. بلینکن در دسته بازهای دموکرات قرار داشت ولی درباره ایران تغییر موضع داد و گفت باید به برجام بازگردیم. او در سال٢٠٠٣ در مقام مشاور بایدن در کمیته روابط خارجی آمریکا نقش موثر و مستقیمی در رای مثبت رئیسش به لایحه حمله به عراق داد. بلینکن این حمله را در قالب مساله حمله برای دموکراسی فرمول‌‌بندی کرد. وی در سال ٢٠١٤ نیز از حامیان اصلی حمله عربستان به یمن و حمایت اطلاعاتی و لجستیکی ایالات متحده در این جنگ بود. شاید به همین دلیل هم باشد که به وی لقب دیپلمات دیپلماسی سخت داده‌‌اند. دیپلمات دیپلماسی سختی که درباره ایران کمی نرم‌‌تر شده است.

این اختلافات دامنه‌های دیگری هم دارد و مشاهده کردیم که ریچارد نفیو، معاون نماینده آمریکا در امور ایران و آرین طباطبایی، مشاور ارشد دفتر کنترل تسلیحات وزارت خارجه آمریکا که درباره برجام با وندی شرمن هم‌نظر بودند در اکتبر ۲۰۲۲ از تیم هسته‌‌ای جدا شدند. «لورا روزن» خبرنگار آمریکایی وبگاه «دیپلماتیک» بهمن ۱۴۰۰ به نقل از برخی منابع گزارش کرده بود که خروج دو نفر از تیم مذاکره‌‌کننده آمریکا در گفت‌وگوهای هسته‌‌ای ایران در نتیجه اختلافات سیاسی است که مدتی بین اعضای تیم آمریکایی به وجود آمده است.

مخالفان دیگری که در این حوزه وجود دارند؛ مثل خانم آوریل هاینز رئیس آژانس اطلاعات ملی آمریکا که به‌شدت با رویکرد بلینکن و مالی مخالف است و در زمانی که قرار بود برای این پست انتخاب شود درباره مذاکرات هسته‌‌ای گفته بود که هنوز با بازگشت به برجام فاصله زیادی داریم. جیک سالیوان نیز رویکردش با بلینکن و راب مالی تفاوت دارد. درواقع آنتونی بلینکن و جیک سالیوان را می‌توان به عنوان دو محور متفاوت در مجموعه دولت آمریکا در نظر گرفت که تاکتیک‌‌های ناهمسانی را برای برخورد با ایران در نظر می‌گیرند. جیک سالیوان که در دولت بایدن نماینده گروهی تعریف می‌شود که به اتخاذ سیاست‌های سخت‌تر در قبال ایران باور دارد در مقابل آنتونی بلینکنی حضور دارد که رویه معتدل‌‌تری را می‌‌پسندد. این اختلاف نظر البته امری تازه نیست و از ابتدای روی کار آمدن دولت بایدن مشاهده شده و حتی در ابتدا موجب ایجاد تاخیر در بازگشت آمریکا به مذاکرات احیای برجام نیز شد.

شرمن، سالیوان و هاینز در ارتباط با ایران و برجام جزو بازهای دموکرات قلمداد می‌شوند. اما پرسشی که اینجا مطرح می‌شود اینکه چرا شرمن در این مقطع زمانی چنین اظهارنظری را درباره برجام مطرح کرده است؟ در پاسخ به آن می‌توان به دو نکته اشاره کرد؛ نخست به دلیل اختلاف‌‌نظر وی با تیم هسته‌‌ای آمریکا است و دوم به ناکام ماندن رویکرد ۱۸ ماهه بلینکن-مالی در ارتباط با برجام مربوط می‌شود. حتی در این ارتباط این روزها در کنگره آمریکا نیز مخالفان برجام با صدای بلندتری مخالفت خود را اعلام می‌کنند؛ همچنان‌که در یک درخواست دو‌حزبی بیش از ۵۰ نفر از نمایندگان آمریکا نگرانی خود را در رابطه با هرگونه توافقی با ایران اعلام کردند.

این ۵۰ قانون‌گذار آمریکایی در نامه خود از بایدن خواسته‌‌اند که تمام توافق‌‌های جانبی در اختیار کنگره قرار گیرد و دولت قبل از ورود به برجام با نهاد قانون‌گذار درباره بازگشت به توافق مشورت کند. پیش از این نیز ۳۰ نماینده دموکرات آمریکایی با امضای پیش‌نویس نامه‌‌ای خطاب به جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا ضمن ابراز نگرانی از احتمال بازگشت دولت او به توافق هسته‌‌ای، با هرگونه رفع یا کاهش تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده، مخالفت کردند. به‌طور کلی از مواضع و بیانیه‌های دولت بایدن می‌توان دو نگاه رقیب را درباره ایران و آینده برجام استنتاج کرد؛ دیدگاه اول خواهان احیای هر چه سریع‌تر برجام است اما دیدگاه دوم معتقد است که شرایط ژئوپلیتیک منطقه و ترتیبات امنیتی و سیاسی نسبت به سال ٢٠١٥ کاملا تغییر کرده است و بازگشت به برجام مطلوبیت‌‌های لازم را از آن آمریکا نخواهد کرد که دیدگاه شرمن در این دسته قرار می‌گیرد.

در نهایت با وجود این فشارها و تشدید اختلافات، دولت بایدن و تیم هسته‌‌ای راب مالی به دنبال احیای برجام و تداوم این مسیر هستند و احتمالا تا پیش از برگزاری انتخابات میان‌‌دوره‌‌ای کنگره در ماه نوامبر تلاش خواهند کرد که توافق با برجام را به سرانجامی برسانند. حتی اگر تا آن زمان هم برجام به نتیجه نرسید، پس از انتخابات میان‌‌دوره‌‌ای احتمالا بار دیگر مذاکرات به جریان خواهد افتاد.